Έχετε ακούσει ποτέ τον όρο bookshaming;
Σύμφωνα με το Urban Dictionary, book-shaming είναι το να κοροϊδεύει κανείς ένα άτομο για τις αναγνωστικές του επιλογές και να το κάνει να αισθάνεται ενοχικά για το βιβλίο που διαβάζει και απολαμβάνει.
Έχετε αισθανθεί ποτέ ντροπή να επικοινωνήσετε τις αναγνωστικές σας επιλογές στη ρομαντική λογοτεχνία, στη λογοτεχνία του φανταστικού, στην ερωτική λογοτεχνία ή και στα κόμικ; Σας έχουν κάνει ποτέ να αισθανθείτε άσχημα λέγοντάς σας ότι τα βιβλία που διαβάζετε δεν είναι «αρκετά καλά» ή δεν ανήκουν στην κλασσική λογοτεχνία για να θεωρηθούν καλά αναγνώσματα; Σας έχουν υποτιμήσει ποτέ επειδή δεν σας άρεσε ένα βιβλίο που λάτρεψε το αναγνωστικό κοινό; Ή, αντίστροφα, επειδή λατρέψατε ένα βιβλίο που τα περισσότερα άτομα έχουν μισήσει;
Αν έχετε απαντήσει ναι σε κάποιο από τα παραπάνω, δυστυχώς υπήρξατε book-shamed, ή αλλιώς σας έχουν κάνει να ντραπείτε για τα βιβλία που διαβάζετε.
Τι είναι το bookshaming;
Το book-shaming είναι η διάκριση που επιβάλλεται σε άτομα με άξονα τα βιβλία που διαβάζουν, τα είδη βιβλίων που επιλέγουν και την κρίση που εκφέρουν για τα βιβλία αυτά. Είναι μία αυταρχική και ηγεμονική πράξη, η οποία προέρχεται από αναγνώστ(ρι)ες που αυτοπροβάλλονται ως μεσσίες της Τέχνης, και δη της Λογοτεχνίας, επιβάλλοντας την άποψή τους με τρόπο εξουσιαστικό σε άλλα άτομα που διαβάζουν.
Πρόκειται για μία πολέμια, καθόλου βιβλιοφιλική αλλά αντίθετα τοξική στάση, που δεν προάγει το διάλογο γύρω από τα βιβλία, καθώς τον περιορίζει. Δημιουργεί μία πόλωση αναγνωστών με σκοπό να διασφαλίσει την «πρωτοκαθεδρία» ενός λογοτεχνικού είδους και να δημιουργήσει την αίσθηση ύπαρξης ενός υψηλού γούστου στα βιβλία. Αυτό σημαίνει πως είναι μία πρακτική υποβάθμισης του γούστου κάποιου ανθρώπου στα βιβλία, με αποτέλεσμα να του προκαλούνται άσχημα συναισθήματα και ενοχή για τα βιβλία που (θέλει να) διαβάζει.
Γιατί το bookshaming είναι τοξικό;
Οι λόγοι είναι πολλοί. Αρχικά, μέσα από τη δημιουργία μίας κυρίαρχης τάσης στα βιβλία, η πρακτική αυτή υποβάλλει και επιβάλλει ένα κυρίαρχο γούστο για τα βιβλία που πρέπει να διαβάζονται και πρέπει να αρέσουν. Περιορίζει τα λογοτεχνικά (και μη) είδη, τη στιγμή που το βιβλίο μπορεί να αποτελεί παράλληλα ψυχαγωγία, διασκέδαση ακόμη και ένοχη απόλαυση.
Υποτιμά ορισμένα λογοτεχνικά είδη εις βάρος άλλων, τα οποία υπερτιμά, θέτοντας διαρκώς αξιολογικές κλίμακες στα αναγνώσματα. Προάγει μία μονοδιάστατη αντίληψη της έννοιας της λογοτεχνίας και της έννοιας της αναγνώστριας/του αναγνώστη. Υποτιμά και χλευάζει το γούστο αναγνωστ(ρι)ών αλλά ακόμη και τους ίδιους τους ανθρώπους που είναι συγγραφείς με το target group τους.
Φυσικά, όμως, λέει πολλά και για το άτομο που κάνει book-shaming. Το άτομο που ασκεί αυτή την πίεση και χλεύη εναντίον ενός μέρους του αναγνωστικού κοινού, συχνά παρακινείται από ένα αίσθημα ανωτερότητας. Πιστεύει, σε μία ενδεχομένως ναρκισσιστική σφαίρα, πως είναι εξυπνότερο, με περισσότερες γνώσεις και έχει ένα καλλιεργημένο, υψηλότερο γούστο έναντι άλλων, που του επιτρέπει αυτοδικαίως να έχει αυτή την κακοπροαίρετη στάση.
Τι δεν είναι book–shaming;
Διαβάζοντας όλα τα παραπάνω θα περίμενε κανείς να μιλήσουμε απόλυτα σχετικιστικά για τη σημασία της ανάγνωσης και προαγωγής οποιουδήποτε βιβλίου. Στην πραγματικότητα όμως δεν είναι έτσι.
Το book-shaming δεν έχει να κάνει με την κριτική που ασκείται σε βιβλία με σεξιστικό, μισογυνικό, αναπηροφοβικό, ομοφοβικό, ρατσιστικό, τρανσφοβικό, χονδροφοβικό ή άλλου τέτοιου τύπου περιεχόμενο. Το book-shaming δεν σημαίνει ότι προάγει βιβλία με εκφράσεις μίσους ή βίας έναντι ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων και ανθρώπων, ή αντίστοιχα ότι έρχεται να προστατεύσει το αναγνωστικό κοινό που τάσσεται υπέρ τέτοιων προβληματικών θέσεων.
Το book-shaming αφορά την αυθαίρετη επιβολή ενός λογοτεχνικού είδους/γούστου στο αναγνωστικό κοινό, μη λαμβάνοντας υπόψιν τις ανάγκες και τα γούστα της εκάστοτε αναγνώστριας και του εκάστοτε αναγνώστη. Η εξάλειψη εκφράσεων μίσους και βίας αποτελεί ένα γόνιμο πεδίο διαλόγου και κριτικής στη σύγχρονη λογοτεχνία, ή στο σύγχρονο τρόπο που διαβάζουμε την λογοτεχνία.
Γιατί πρέπει να μιλήσουμε για το bookshaming;
Τα βιβλία, όπως και η μουσική, οι σειρές, οι ταινίες, τα ρούχα κτλ., έρχονται να ικανοποιήσουν διαφορετικά γούστα, γι’ αυτό και διακρίνονται σε πολλά και διαφορετικά είδη. Το να ασκούμε κακοπροαίρετη κριτική και καταπίεση σε άλλους για τα είδη βιβλίων που διαβάζουν, συνιστά μία πράξη που περιορίζει τόσο την (καλλιτεχνική) έκφραση όσο και τον τρόπο ψυχαγωγίας ενός ατόμου. Τα βιβλία που κυκλοφορούν στο εμπόριο δεν είναι όλα λογοτεχνικά, αλλά κάθε είδος έχει το κοινό του.
Επομένως, είναι απολύτως εντάξει να διαβάζουμε ό,τι θέλουμε, στο πλαίσιο που αυτό δεν προάγει μηνύματα βίας και μίσους. Είναι απολύτως εντάξει να ευχαριστιόμαστε ένα βιβλίο όσο θέλουμε. Είναι απολύτως εντάξει να εκφράζουμε ως αναγνώστ(ρι)ες την άποψή μας για το βιβλίο που λατρέψαμε (ή όχι και τόσο).
Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να θυμόμαστε πως όποιο άτομο προσπαθεί να μας κάνει να αισθανθούμε άσχημα για την επιλογή ή εμπειρία μας με ένα βιβλίο, είναι ένα άτομο που έρχεται με εξουσιαστικές προθέσεις. Είναι τοξικό και η γνώμη του δεν έχει να προσθέσει κάτι θετικό στην αναγνωστική μας εμπειρία! Διαβάστε και μην ανακαλύπτετε πεδία πολέμου στα βιβλία!
Αλεξίου Πηνελόπη