Δημοσιεύθηκε στα Παναθήναια, το 1903. Εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1912. Έχει ανέβει ως θεατρική παράσταση, όπερα στην Εθνική Λυρική Σκηνή και στον κινηματογράφο σε σκηνοθεσία του Κώστα Φέρρη, το 1974. Η ‘Φόνισσα‘ του Παπαδιαμάντη παραμένει επίκαιρη 120 χρόνια μετά και επιστρέφει ξανά στην μεγάλη οθόνη μέσα από την ταινία της Εύας Νάθενα, ‘Η Φόνισσα’ (⭐⭐⭐⭐1/2).
Η Χαδούλα είναι η χήρα του Ιωάννη Φράγκου, εξ ου και η προσφόνηση Φραγκογιαννού, και έχει μάθει να ζει σε μια σκληρή ανδροκρατούμενη, πατριαρχική κλειστή κοινωνία σε ένα δυστοπικό νησί της Ελλάδας γύρω στο 1900. Η κληρονομιά που έχει λάβει από την μητέρα της είναι να διαιωνίζει την υποτίμηση και την θέση της γυναίκας. Να υπακούει στο θέλημα των αντρών και να απαλλάσσει τα σπίτια τους από τα νεογνά, γένους θηλυκού. Μετά από ένα κομβικό γεγονός, η ίδια επαναστατεί ενάντια στο ίδιο της τον εαυτό και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ξεσπάσει όσα έκρυβε μέσα της και να αποφασίζει να απαλλάξει από το μαρτύριο της ζωής κάθε μικρό κορίτσι του νησιού. Ως την στιγμή που θα έρθει, αναίτια, αντιμέτωπη με τον νόμο.
Η βραβευμένη σκηνογράφος και ενδυματολόγος Εύα Νάθενα στην πρώτη της κινηματογραφική απόπειρα καταφέρνει και εντυπωσιάζει μεγαλοπρεπώς. Η ταινία της βασισμένη στο πολυδιαβασμένο και μελετημένο κοινωνικό μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, όχι μόνο φέρνει εις πέρας τον άθλο να αναμετρηθεί ισάξια μαζί του αλλά αποδεικνύει την ανάγκη της παρουσίας της ιστορίας σήμερα. Η ταινία έχει τρεις βασικούς άξονες: το ιστορικό αποτύπωμα της εποχής του 1900 και τον τρόπο που ο συγγραφέας είχε διεισδύσει τότε στην ψυχή της ηρώιδας του, καθιστώντας τον πρωτοφανή λογοτεχνικά. Όλα αυτά η ταινία τα προσεγγίζει μέσω της κοινωνιολογίας, της ψυχολογίας και της ιστορίας με τα σημερινά δεδομένα. Η ταινία της Νάθενα σε όλα αυτά αριστεύει μέσα από μια κλειστή, πνιγερή και σκληρή χρήση της κάμερας στο πρόσωπο της ηρωίδας αλλά και όλων γύρω της.
Το σενάριο της ταινίας δίχως ευκολίες και αποφεύγοντας να καλλωπίσει οποιαδήποτε πλευρά, δείχνει την σκληρή αλήθεια για το τι ήταν η προίκα και πως η γυναίκα χρησιμοποιείτο ως ακόμα ένα αντικείμενο και από την οικογένεια της αλλά και από τους άλλους που την ”αγόραζαν”. Αποτυπώνει την πραγματικότητα μιας κοινωνίας που σε βαθιά οικονομική ανέχεια, στο ;;ςφόβο ότι έπρεπε να προικίσουν ακόμα μια κόρη προτιμούσαν να σκοτώσουν το παιδί της ή καλύτερα την κόρη τους στην κούνια παρά να την αφήσουν να ζήσει.
Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη παραδίδει μια συγκλονιστική ερμηνεία, χωρίς μανιέρες και κλισέ. Μέσα από τα μάτια της βλέπουμε τι σήμαινε να είσαι γυναίκα στις αρχές του 1900, Πως η σχέση μάνας και κόρης γίνεται η θηλεία γύρω από το λαιμό της κόρης που τυραννάει όλη της την ζωή μέσα από την ”προίκα” και το βάρος που της αφήνει η μάνα της. Η ψυχολογική πάλη της ηρωίδας κατά την διάρκεια ολόκληρης της ταινίας είναι εκκωφαντική και ας παρουσιάζεται με τον πιο λιτό τρόπο. Η Καραμπέτη καταφέρνει και ζωντανεύει την Φραγκογιαννού λες και είναι η ίδια μπροστά μας.
Φυσικά, όλο το cast της ταινίας ακολουθεί και ανταποκρίνεται απόλυτα σε αυτό που η σκηνοθέτης θέλει να αναδείξει από τον καθένα ξεχωριστά. Ακόμα και οι αντρικοί ρόλοι μέσα στην ελάχιστη παρουσία που έχουν σε όλη την ταινία, είναι όσο όσο για να παρουσιαστεί η λογική και η πρακτική των ανδρών τότε. Οι οποίοι λειτουργούσαν βάση των όσων τους έμαθαν, ακολουθώντας τυφλά και πιστά πρακτικές μερικές φορές ενάντια στον ψυχισμό τους. Η ταινία έχει πολλές και κορυφαίες στιγμές όπως κάθε φορά που ο χρόνος παγώνει και η Μαρία Πρωτόπαππα (που υποδύεται την μητέρα της Χαδούλας) συναντά την Φραγκογιαννού σαν μια σκιά που καταδυναστεύει την κόρη της.
Πρόκειται για μια ταινία άρρηκτα συνδεδεμένη με τα κοινωνικά δεδομένα της εποχής μας και ας εξιστορεί κάτι που έγινε το 1900. Η έξαρση της έμφυλης βίας, οι γυναικοκτονίες, το metoo κίνημα όλα έχουν ως ρίζες τα εγκλήματα της πατριαρχίας που γεννήθηκαν τότε. Στον 21ο αιώνα, είναι αναγκαίος ένας ειλικρινής διάλογος για το πόσο δρόμο έχουμε ακόμα να καλύψουμε για να ξεριζώσουμε την αντίληψη ότι η γυναίκες αποτελούν κτήμα κάποιου ή αποτελούν απειλή για τον ανδρισμό και για αυτό το λόγο της τιμωρούν.
Αυτή η ταινία, εκτός από πανέμορφα κάδρα σε σημείο να μοιάζουν με πίνακα, χρειαζόταν να υπάρξει και μέσω αυτής κάποιοι να αναρωτηθούν το γιατί δεν ήξεραν, έμαθαν ή ακόμα καλύτερα γιατί δεν αλλάζουν.
Χρήστος Βασιλακόπουλος
Δείτε το trailer της ταινίας Η Φόνισσα: