Το τι έγινε στα Καλάβρυτα το 1943, είναι γνωστό. Ή καλύτερα θα έπρεπε να ήταν γνωστό σε όλους μας αλλά αυτό κατά πως φαίνεται δεν είναι και τόσο δεδομένο. Πρόσφατα μια έρευνα έδειξε ότι οι μισοί Βρετανοί δεν γνωρίζουν ότι στο Ολοκαύτωμα σκοτώθηκαν έξι εκατομμύρια Εβραίοι. Αυτό δεν ισχύει μόνο για αυτούς μιας και μόνιμο ”αστείο” σε κάθε εθνική επέτειο είναι να ρωτάς τους νεότερους αν ξέρουν τι γιορτάζουμε και αυτοί, ή μια μεγάλη μερίδα αυτών, να αποτυγχάνουν κάθε φορά.
Βέβαια για τους Βρετανούς είναι ακόμα πιο παράξενο, μιας και ο κινηματογράφος και η τηλεόραση με συχνές παραγωγές υπενθυμίζει ή ενημερώνει κατά κάποιον τρόπο για το τι έγινε στο πρόσφατο παρελθόν. Κάτι που δεν ισχύει στον ελληνικό κινηματογράφο και που φαίνεται σιγά σιγά αυτό να αλλάζει.
Όταν ο Δημήτρης Κατσαντώνης παρέδωσε το σενάριο της ταινίας στον Νικόλα Δημητρόπουλο, ο δεύτερος θεώρησε ότι είναι μια πολύ καλή ευκαιρία να αναδείξει τα γεγονότα του 1943, όχι τόσο για την εσωτερική κατανάλωση όσο ως ένα μέσο για να μάθουν στο εξωτερικό ότι η Ελλάδα έχε ιστορίες που αξίζουν να ειπωθούν.
Φυσικά μιλάμε για την ταινία Καλάβρυτα 1943 ή όπως είναι ο ξενόγλωσσος τίτλος της, Echoes of the Past.
Στις 13 Δεκεμβρίου του 1943, η Βέρμαχτ εξαπέλυσε την «Επιχείρηση Καλάβρυτα», τα αντίποινα δηλαδή για τον θάνατο 77 Γερμανικών στρατιωτών αιχμαλώτων από την ΕΛΑΣ. Η «Επιχείρηση Καλάβρυτα» είχε αποτέλεσμα το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων και των γύρω χωριών, με την τελική καταμέτρηση να υπολογίζει ότι εκτελέστηκαν 677 άμαχοι, οι 499 από την κωμόπολη των Καλαβρύτων. Ανάμεσα τους και παιδιά.
Η σφαγή των Καλαβρύτων αποτελεί την πιο βαριά περίπτωση εγκλήματος πολέμου στην Ελλάδα, κατά την κατοχική περίοδο.
Αυτό είναι το θέμα της ταινίας και το εξυπηρετεί με τον καλύτερο τρόπο. Βέβαια η αφορμή είναι οι γερμανικές αποζημιώσεις που ζητά η Ελλάδα από την Γερμανία και που αναγκάζει την Caroline Martin να επισκεφτεί την χώρα και τα Καλάβρυτα για να ερευνήσει το θέμα και την αίτημα της Ελλάδος.
Πρόκειται για μια καλό γυρισμένη ταινία με ένα πολύ βαρύ θέμα που θα κάνει τον θεατή να δυσφορήσει αρκετά. Η φωτογραφία αλλά και η παραγωγή της ταινίας είναι υπέροχη κάτι που δύσκολα το συναντάς στον ελληνικό κινηματογράφο. Ο Δημητρόπουλος χειρίζεται όσο καλύτερα μπορεί τα γεγονότα και δεν αφήνει κανένα περιθώριο να παρερμηνευτεί το οτιδήποτε.
Την ίδια στιγμή όμως έχουμε το θέμα με την παρουσία του Αυστριακού Ναζί. Στην ταινία υπάρχει η σκηνή όπου ένας Αυστριακός Ναζί βοηθάει τις γυναίκες που είχαν κλειδώσει οι Γερμανοί να καούν ζωντανές στο Δημοτικό. Η ταινία δείχνει ότι ήταν εκείνος που άνοιξε την πόρτα και τις έσωσε. Οι απόγονοι αλλά και όσοι ακόμα είναι εν ζωή και βιώσαν τα γεγονότα του ’43, διαμαρτύρονται έντονα ότι κάτι τέτοιο δεν έγινε ποτέ και ότι ήταν οι ίδιες οι γυναίκες που κατάφεραν να σπάσουν τις πόρτες και να διασωθούν μαζί με τα παιδιά τους.
Η ταινία είναι βασισμένη σε αληθινά γεγονότα και δεν είναι μια πιστή αποτύπωση της ιστορίας. Δεν πρόκειται για κάποιου είδους ντοκιμαντέρ αλλά για μυθοπλασία. Όπως εξήγησε ο ίδιος ο σκηνοθέτης ήταν συνειδητή επιλογή να βάλουν τον χαρακτήρα του Αυστριακού για να τονίσουν ότι η ανθρωπιά δεν χάνεται και ότι η ελπίδα πάντα υπερτερεί του κακού. Αυτή η σκηνή δεν μειώνει σε κανένα βαθμό το σύνολο της ταινίας που είναι μια καταγγελία απέναντι στο έγκλημα πολέμου που διέπραξαν οι Γερμανοί και που ακόμα δεν έχει ειπώθει μια επίσημη συγγνώμη μέχρι σήμερα.
Ο Max von Sydow, σε αυτή την ταινία, πραγματοποιεί το τελευταία του εμφάνιση στον κινηματογράφο, μιας και ο ίδιος πέθανε στις αρχές του 2020. Το κύκνειο άσμα του είναι αντάξιο της καριέρας του, μιας και μέσα από τις σιωπές του κάποιος μπορεί να αισθανθεί όσο πιο δυνατά γίνεται τον πόνο και την δίψα για λύτρωση ενός που επέζησε μια τέτοιας θηριωδίας. Οι σιωπές άλλωστε είναι τα καλύτερα σήμεια της ταινίας σε αντίθεση με τους διαλόγους που υπάρχουν μέσα σε αυτήν.
Η ταινία έχει ανισότητες κυρίως στο σενάριο αλλά δεν αποτελούν εμπόδιο για να βιώσει κανείς μια πραγματικά καλή ταινία.
Ειδική μνεία στην μουσική του Alex Sid που πραγματικά ”κεντάει” και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της συνολικής εμπειρίας.
Το Καλάβρυτα 1943 είναι η ταινία της εβδομάδας και ίσως ανάμεσα στις πέντε καλύτερες ελληνικές ταινίες της χρονιάς.
⭐⭐⭐
Χρήστος Βασιλακόπουλος