Latin Noir
«Για να περιγράψεις μια κοινωνία, αρκεί να δεις τα εγκλήματα που διαπράττονται μέσα σε αυτή.»
Claudia Pineiro, Αργεντινή συγγραφέας
Το Latin Noir (2020) είναι ένα ντοκιμαντέρ του Ανδρέα Αποστολίδη που διερευνά την ανάδυση ενός νέου είδους αστυνομικής λογοτεχνίας στη Λατινική Αμερική, γνωστό ως Latin Noir. Ο όρος noir έχει γαλλικές καταβολές λογοτεχνικά αλλά και κινηματογραφικά, ωστόσο μια νέα γενιά συγγραφέων της λατινικής Αμερικής από τη δεκαετία του 1970 κι έπειτα οικειοποιείται και επανεφευρίσκει τον όρο μέσα από ένα εντελώς νέο πρίσμα.
Στο ντοκιμαντέρ παρακολουθούμε τους Paco Ignacio Taibo II, Luis Sepulveda, Leonardo Padura, Juan Sasturain, Santiago Roncagliolo και την Claudia Piñeiro να αφηγούνται το πώς το κοινωνικό τους περιβάλλον και οι συνθήκες ζωής τους σε χώρες της Λατινικής Αμερικής (Αργεντινή, Περού, Μεξικό, Κολομβία, Κούβα, Χιλή) τους οδήγησαν μοιραία στην αναζήτηση μιας νέας λογοτεχνικής φόρμας έκφρασης.
Η φόρμα αυτή ήταν ένα noir μυθιστόρημα (στα ισπανικά: novela negra), το οποίο είχε αφενός κοινωνικό χαρακτήρα. Οι καταβολές της novela negra είχαν να κάνουν κυρίως με το ασταθές κοινωνικοπολιτικό και οικονομικό υπόβαθρο των χωρών της Λατινικής Αμερικής και τη διαρκώς μεταβαλλόμενη πολιτική πραγματικότητα.
Οι ακραίες οικονομικές ανισότητες, εμφύλιοι πόλεμοι, δικτατορίες, κρατικά εγκλήματα, βία και διαφθορά, γίνονται τα κύρια θέματα που απασχολούν έντονα τους/τις λογοτέχνες στο καθημερινό και το πολιτικό. Αυτά οδήγησαν στο να καθορίσουν τη γραφή τους.
Το Noir έγινε το είδος λογοτεχνίας που οι ίδιοι μπορούσαν να δώσουν απαντήσεις σε όσα οι κυβερνήσεις ήθελαν να αποκρύψουν και να αποσιωπήσουν. Το Noir γίνεται όχι μόνο ένα νέο, ενδιαφέρον και φρέσκο, λογοτεχνικό είδος της εκδοτικής παραγωγής της λατινικής Αμερικής, αλλά και ένας τρόπος να ασκήσουν οι συγγραφείς πίεση, να διεκδικήσουν και να αντισταθούν σε ακραίες και απάνθρωπες πολιτικές.
Όπως σημειώνει και η Piñeiro στο ντοκιμαντέρ, η θέαση ενός νεκρού σώματος αποτελεί το αποτέλεσμα μιας εγκληματικής πράξης. Ωστόσο, αυτό που δεν φαίνεται εκείνη τη στιγμή, είναι μια πολύπλευρη ιστορία και οι αιτίες που κρύβονται πίσω από το θάνατο ενός προσώπου. Έτσι, κάθε θάνατος είναι ένα μυστήριο που χρήζει εξιχνίασης.
Το Latin Noir, επομένως, είναι ένα λογοτεχνικό είδος που συμπεριλαμβάνει ιστορικά στοιχεία του παρόντος των συγγραφέων. Η ιστορία που γράφουν αφορά τη ζωή στον αστικό ιστό και σχετίζεται με τη βία, το έγκλημα και την εξουσία που καταπιέζουν τους πολίτες των κρατών της λατινικής Αμερικής. Χωρίς μεγάλες και φαντασμαγορικές ανατροπές, οι ιστορίες στα noir μυθιστορήματα γίνονται ατμοσφαιρικές επειδή οι χαρακτήρες είναι ταυτόχρονα ιδιαίτεροι αλλά και καθημερινοί άνθρωποι που ζουν και κινούνται σε πλαίσια ακραίων κοινωνικών αντιθέσεων, επισφαλή και πνιγηρά.
Η οπτική του ντοκιμαντέρ είναι εντυπωσιακή. Ο Ανδρέας Αποστολίδης εστιάζει στο ιστορικό υπόβαθρο της εκάστοτε χώρας της λατινικής Αμερικής, το οποίο συνυφαίνει με την αντίστοιχη λογοτεχνική παραγωγή. Ιστορία, κοινωνία, οικονομία, εικόνες και λογοτεχνία συνθέτουν από κοινού το πορτραίτο μιας σύγχρονης λατινικής Αμερικής, η οποία προσπαθεί να επουλώσει τις πληγές της από ένα παρελθόν γεμάτο εγκλήματα, πόνο, διαφθορά και κατάχρηση εξουσίας.
Μπορεί η Τέχνη να δώσει απαντήσεις; Είναι η λογοτεχνία ένα εύφορο πεδίο για να ανοίξει διάλογος με την πολιτική;
Παρά την έντονη έλλειψη της γυναικείας οπτικής στην ιστορία αλλά και την αντίστοιχη εκπροσώπηση γυναικών συγγραφέων ως προς τις λογοτεχνικές αναφορές και συνεντεύξεις, η ταινία αυτή έχει μεγάλη σημασία σε κοινωνιολογικό, ανθρωπολογικό και ιστορικό επίπεδο. Αξίζει να ιδωθεί από διαφορετικά πρίσματα.
Σε κάθε περίπτωση έρχεται να μιλήσει για μία μορφή Τέχνης βαθύτατα προσωπική και πολιτική ταυτόχρονα, η οποία καθιέρωσε το σύγχρονο ύφος της λατινοανερικάνικης αστυνομικής (και μη) λογοτεχνίας. Μέσα από την προσέγγιση του Αποστολίδη στο Latin Noir, είμαστε σε θέση να κάνουμε αρκετά πιο εμπλουτισμένες αναγνώσεις στα βιβλία που εντάσσονται στο εν λόγω είδος.
Στη δική μου περίπτωση, τουλάχιστον, μπορώ να πω πως η ανάγνωση του βιβλίου της Pineiro Η Ελένα Ξέρει (εκδόσεις Carnivora) είναι αρκετά πιο πλήρης έχοντας γνώση της οπτικής της συγγραφέως αλλά και του κοινωνικού και πολιτικού της υποβάθρου, όπως προβάλλεται στο ντοκιμαντέρ. Όλα όσα μου έμοιαζαν παράξενα οικεία στο βιβλίο, ήταν εν τέλει για πολύ συγκεκριμένους λόγους.
Latin Noir (2020) του Ανδρέα Αποστολίδη σε συμπαραγωγή της Anemon Productions (διανομή Cinedoc Greece). Διάρκεια 55 λεπτά.
Το ντοκιμαντέρ θα προβληθεί στην Αθήνα 19 Ιανουαρίου, 20:00 στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών (Σίνα 31) και στις 20 εως 26 Ιανουαρίου στον Κινηματογράφο Δαναό (Λεωφ. Κηφισίας 109), στη Θεσσαλονίκη 26 έως 27 Ιανουαρίου, 19:00 (Αίθουσα Τζον Κασσαβέτης, Αποθήκη 1, Λιμάνι), το Βόλο (Αχίλλειον Δημοτικό Κινηματοθέατρο Βόλου), την Αμαλιάδα (Cine Cinema Amaliada) και τα νησιά των Κυκλάδων (Αλόννησο, Αμοργό, Άνδρο, Δονούσα, Ιθάκη, Κέα, Κεφαλονιά, Κίμωλο, Κύθηρα, Μήλο, Ρόδο, Σίφνο, Σύρο και Τήνο).
Τέλος, το ντοκιμαντέρ Latin Noir συνοδεύεται και από την έκδοση ενός ομότιτλου βιβλίου, με τίτλο «Λάτιν Νουάρ: Η Λατινική Αμερική μέσα από τους συγγραφείς και τις αστυνομικές ιστορίες τους», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα.
Πηνελόπη Αλεξίου
https://www.youtube.com/watch?v=HfDB3VDxqms&ab_channel=YuriAverof