Με αφορμή την performance Άγονη γη, η Γεωργία Τσουκαλοχωρίτη συνομίλησε με τον Γιάννη Αντιόχου, ποιητή και μεταφραστή.
Η Lab for Arts, η Greece in USA και η Daydreams παρουσίασαν την Άγονη γη των Ραφίκα Σαουίς και Μιχάλη Αργυρού, μια σωματική περφόρμανς μακράς διαρκείας (4 ημερών) από τις 11-14/11,με επιμελήτρια τη Σωζήτα Γκουντούνα, επιμελητή κίνησης τον Ιωάννη Καρούνη και καλλιτεχνικό συνεργάτη την Αγγελική Μαργέτη.
100 χρόνια από την Έρημη Χώρα και 70 χρόνια από το εξώδικο του T.S. Eliot στον Καναδό καθηγητή Τζον Πίτερ, όταν εκείνος δημοσίευσε το άρθρο του στο περιοδικό Essays Criticism, υποστηρίζοντας πως η άγονη γη είναι μια ελεγεία για τον αγαπημένο του νεκρό η Ραφίκα Σαούις και ο Μιχάλης Αργυρού ερευνούν τον κενό τόπο που δημιουργείται ανάμεσα στην επιθυμία και στην πραγματικότητα, αλλίως την έννοια της μετάβασης κατά την οποία τα πάντα είναι δυνατά.
Με σειρά εμφάνισης, ο εικαστικός Γιώργος Σταματάκης, ο χορογράφος, χορευτής και περφόρμερ Γιάννης Καρούνης, ο έφηβος Τάσος Τσουρής και η αρθρογράφος – ακτιβίστρια Βανέσα Βενέτη. Στην βίντεο εγκατάσταση ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Μάνος Καρατζογιάννης ερμηνεύει το ποίημα. Αποδόμηση, αναρρίχηση, ακροβασία, επιμονή αλλά και οι καθημερινές έννοιες: έρωτας, οργή, παιδί, γάμος, είναι όλα όσα αναμετριούνται οι τέσσερις περφόρμερς.
Ένα απόγευμα Σαββάτου στον όμορφο χώρο του Metaphor in Athens με τη μινιμαλ αισθητική παρακολούθησα κι εγώ την περφόρμανς Άγονη γη και μάλιστα είχα την τύχη να συνομιλήσω και με τον μεταφραστή του ποιήματος κ. Γιάννη Αντιόχου. Η περφόρμανς είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και μετέδιδε με ζωντανό και άμεσο τρόπο την αγωνία του ποιήματος. Παρακολούθησα τον κ. Ιωάννη Καρούνη, να πειραματίζεται κινησιολογικά με μια σκάλα ενώ στον τοίχο από πίσω προβαλλόταν το βίντεο με την εξαιρετική απαγγελία από τον κ. Μάνο Καρατζογιάννη. Τα χείλια του τελευταίου ήταν βαμμένα με κραγιόν, ένα εύστοχο σχόλιο που συνδέεται άμεσα με μια παραπομπή από το ημερολόγιο της Virginia Woolf από τις 27/9/1922, η οποία μεταφέρει τα λόγια της εκδότριας του T.S. Eliot που αναφέρει ‘δεν μου το βγάζετε από το μυαλό, φορούσε κραγιόν σήμερα’, προσδίδοντας μια queer αναφορά στην λιτή και δυνατή αισθητική της περφόρμανς.
Για τον κ. Καρούνη η σκάλα συμβολίζει το εργαλείο της μετάβασης, αποτελεί την αέναη και τη μάταιη διαδρομή του πάνω κάτω, της επιμονής του ανθρώπου να ‘ανεβαίνει’ και αποτελεί το πρώτο στάδιο της συνειδητής προσπάθειας για επιβίωση. Η Σκάλα στην Άγονη γη είναι ο καθρέφτης μου, η συντροφιά μου, ένας εσωτερικός εαυτός που πάνω αντικατοπτρίζονται όλες οι σχέσεις των ανθρώπων, αναφέρει ο ίδιος.
Μόνο μέσα από μια τέτοια λιτή και ταυτοχρόνως έντονη κίνηση, μέσα από μια έντονη απαγγελία θα μπορούσε ένα τόσο πυκνό και πολύσημο ποίημα να υποστηριχθεί και να ξεδιπλώσει στον θεατή αβίαστα τις πλευρές του. Κι έτσι, περιμένω την επόμενη περφόρμανς των παραπάνω συντελεστών, τον επόμενο τους καλλιτεχνικό πειραματισμό.
Συνομιλία με τον κ. Αντιόχου για το μεταφραστικό του έργο ‘Άγονη γη’ του T.S. Eliot
To 2017 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη το βιβλίο “Έρημη χώρα, Προύφροκ, κούφιοι άνθρωποι” για τρεις εκδόσεις και η τέταρτη κυκλοφόρησε το 2021 από τις εκδόσεις Κείμενα. Στην πρώτη έκδοση εμπεριεχόταν ένα επιστολικό επίμετρο, στο οποίο κ. Αντιόχου απηύθυνε, επι της ουσίας, μια επιστολή στον Έλιοτ μέσω της οποίας γίνεται μια προσπάθεια να επιτευχθεί αυτό που προσπαθούν όλοι να κάνουν με την Έρημη χώρα, να καταλάβουν το κύριο νόημά της. Γιατί κανείς δεν θυμάται αφού διαβάσει το ποίημα τι έχει να πει; Ο αναγνώστης μου δεν είναι κριτικός λογοτεχνίας είναι ένας άνθρωπος της διπλανής πόρτας, όπως κι εγώ νιώθω έτσι, παρόλης της ιδιότητας μου ως ποιητής, μου είπε ο κ. Αντιόχου.
Η Έρημη Χώρα, είναι ένα εξαιρετικό μοντερνιστικό, κρυπτικό ποίημα που όταν κυκλοφόρησε το θεώρησαν ακατανόητο. Το 1948 πήρε ο T.S. Eliot το βραβείο Νόμπελ και το 1952 ο John Peter, ένας Καναδός καθηγητής ποίησης, έφερε στο φως μια νέα ανάλυση για το μύθο της Έρημης χώρας και υποστήριξε πως ο Eliot κρύβει στους στίχους του ένα νεκρό, τον Jean Verdenal, έναν φίλο του και συμφοιτητή του στη Σορβόνη.
Έμεναν στην ίδια πανσιον, πιθανώς να ήρθαν πολύ κοντά και μια τέτοια παρατήρηση δεν είναι καθόλου η οπτική της κλειδαρότρυπας, απλώς μια διαπίστωση που αποτελεί σημαντικό κλειδί για την ανάλυση του ποιήματος. Οι δυο πρώτες εκδόσεις του τραγουδιού του Prufrock ήταν μάλιστα αφιερωμένες στο Jean Verdenal, ο οποίος σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια της απόβασης της Καλλίπολης ενώ φρόντιζε έναν τραυματία. Ο ποιητής και ο Verdenal μάλιστα αντάλλαξαν επιστολές και παρόλα αυτά, χάθηκαν όλες. Ένας ερευνητής προσπάθησε να πάρει τις επιστολές από μια απόγονο του Verdenal όμως εκείνη απεβίωσε πριν καν προλάβει να του τις παραδώσει. Υπάρχουν τόσες έμμεσες αναφορές μάλιστα του Eliot στο Verdenal ακόμα που πλέον γίνονται εμφανείς ακόμα κι αν ο ποιητής τότε τις κάλυπτε.
Λόγου χάρη, ο ποιητής, κάνοντας μια κριτική σ’ ένα γαλλικό περιοδικό το 1932, αναφέρει πως ‘μου θυμίζει ένα ρομαντικό ηλιοβασίλεμα του Απριλίου που ένας φίλος μου κραδαίνοντας κλωνάρια Πασχαλιάς με πλησιάζει διασχίζοντας τους κήπους του Λουξεμβούργου και τώρα αυτός κείτεται θαμμένος στη λάσπη της Καλλίπολης’, μια ξεκάθαρη αναφορά στον Jean Verdenal.
Ακόμα και το ίδιο το ποίημα κλείνει αναφέροντας:
Φίλε μου, αίμα κινεί την καρδιά μου
η φοβερή τόλμη μιας στιγμιαίας παράδοσης
αυτή που η ηλικία της σύνεσης ποτέ δεν θ’ αναιρέσει
απ’ αυτήν, και μόνο μ’ αυτήν, έχουμε υπάρξει
αυτή που ποτέ δεν θα βρεθεί μέσα στους επικήδειούς μας
ή σε μνήμες σκεπασμένες απ’ τη σπλαχνική αράχνη
ή κάτω από σπασμένες σφραγίδες του αποστεωμένου
δικηγόρου
μέσα στις αδειανές μας κάμαρες.
Αξίζει να παρατεθεί κι ένα ενδιαφέρον απόσπασμα από το επίμετρο του του βιβλίου κ. Αντιόχου:
Ο κ. Έλιοτ, όπως κάθε ποιητής, άδει το τραγούδι του και κατά τη γνώμη μου δεν εννοεί τίποτα περισσότερο απ’ όσα ο αναγνώστης διαβάζει και ο ακροατής ακούει. Γιατί λοιπόν σώνει και καλά πρέπει να εννοεί κάτι διαφορετικό μιλώντας για τη μασέλα της λιλ, την έκτρωση, το σεξ, τον κ. Ευγενίδη με τα πρόστυχα γαλλικά του, το ξενοδοχείο Μετροπόλ, τους υπαλλήλους του Σίτι, το τραγούδι των Ανζάκς, κ.ο.κ.;
Το ποίημα ναι, μιλάει για τη φρίκη του πολέμου, αλλά δεν σταματάει εκεί, όπως οι ακαδημαϊκοί κύκλοι για χρόνια υποστηρίζουν. Το ποίημα κρύβει ένα νεκρό, έναν πολύ αγαπημένο νεκρό του δημιουργού. Μάλιστα και η πρώτη γυναίκα του ποιητή ανέφερε πως στο μήνα του μέλιτος τους ήταν δίπλα σ’ έναν άνθρωπο που πενθούσε. Ένας άνθρωπος που πενθεί ένα τόσο αγαπημένο του πρόσωπο, μια σχέση που ήταν ίσως κάτι παραπάνω από φιλία, ένα αριστουργηματικό έργο που κρύβει ένα μυστικό που για χρόνια η παγκόσμια ακαδημαϊκή κοινότητα αρνείται να δει. Ακόμα και τα πολλαπλά προσωπεία που εμφανίζονται στο ποίημα αποκαλύπτουν αυτόν ακριβώς τον άνθρωπο, τον Jean Verdenal και τη στενή σχέση του με τον Eliot. Είναι καιρός επιτέλους η τέχνη να αναλύεται με ειλικρινή τρόπο, απελευθερωμένη από κάθε είδους φυλετικές, ρατσιστικές, ομοφοβικές διακρίσεις.
Ο ευγενέστατος και μετριόφρων κ. Αντιόχου μου μίλησε μ. Δεν προσπαθώ να ξεπεράσω τον Σεφέρη, κανείς μας δεν το προσπαθεί. Δεν είμαι μεταφραστής, αλλά θεωρώ τον Eliot συγγενή και διαλέγω να τον μεταφράσω μαζί με άλλους όπως τον H. Crane, τη Sylvia Plath, όχι μόνο επειδή είναι σπουδαίοι ποιητές αλλά επειδή όταν μεταφράζεις γίνεσαι για λίγο αυτός/ή. Ήταν ανέκαθεν πρόδηλες οι επιρροές του Eliot στο έργο μου αλλά και ποιος είναι αυτός που δεν έχει επηρεαστεί από την κυρίαρχη μορφή του μοντερνισμού; Πήρα το κρατικό βραβείο ποίησης και ταυτόχρονα ξεκινήσαμε να ετοιμάζουμε με τη Ραφίκα την performance, ενώ όλο αυτό ετοιμάζεται κατά τη διάρκεια των lockdown και δεν μπορούσαμε να το παρουσιάσουμε για τόσο καιρό. Όλα έχουν μια λογική ροή στο έργο μας. Μέσα από όλο αυτό το έργο νιώθω πως έχει ολοκληρωθεί η συνδιαλλαγή μου με τον T.S. Eliot.
Η συζήτηση μας, πέρα από το πλήθος πληροφοριών γύρω από το έργο του Eliot, μου προσέφερε και κάτι άλλο. Μια νέα οπτική απέναντι στην τέχνη, γεμάτη ειλικρίνεια και απλότητα, κάτι που χρειάζεται τόσο χρειάζεται στην εποχή μας.