Για την τραγωδία του Αισχύλου, Προμηθέας Δεσμώτης, δεν γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία συγγραφής του έργου, ούτε αν άνηκε σε κάποια σε κάποια τριλογία (”Προμήθεια”), ούτε ποια θέση είχε στην υποτιθέμενη τριλογία (”Προμηθέας Πυρφόρος”, ”Προμηθέας Δεσμώτης”, ”Προμηθέας Λυόμενος”). Το γεγονός αυτό αφήνει πολλά περιθώρια ανάλυσης στους φιλολόγους. Βέβαια,. από πολλούς μελετητές η χρονολογία συγγραφής του πιθανολογείται μεταξύ 475 και 470 π.Χ. Αποτελεί τη μοναδική σωζόμενη τραγωδία όπου όλα τα δραματικά πρόσωπα –με εξαίρεση την Ιώ– έχουν θεϊκή υπόσταση. Με λίγα λόγια, ο «Προμηθέας Δεσμώτης» είναι μια υπόθεση μεταξύ αθανάτων.
Την παράσταση την είδα ένα χρόνο μετά, βιντεοσκοπημένη από τον Χρήστο Σαρρή, μέσα από την πλατφόρμα Youtube, από την Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση. Δεν ήξερα, ούτε ότι είχε παιχτεί στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση ένα χρόνο πριν, ούτε για ποιο λόγο παιζόταν μόνο βιντεοσκοπημένη, που έτσι νόμιζα. Με απορρόφησε αυτή η ιδιωτικότητα της τραγωδίας που εκτελυσσόταν μπροστά στα μάτια μου. Σαν ο Clint Eastwood να σκηνοθέτησε την Αισχύλια τραγωδία. Όπως ο Νίκος Καραθάνος ισχυρίστηκε ότι θέλησε να:«μυθολογήσει την καθημερινότητα», έτσι και ξεκινάει ως Προμηθέας με την φράση: «Καλησπέρα. Θα σας πω μια ιστορία. Όταν ήμουν μικρός, περίμενα τις Κυριακές, γιατί είχε καλό φαΐ.».Αμέσως, ο Προμηθέας γίνεται ένας δικός μας άνθρωπος, καθημερινός, αποποιείται τον θεικό του μανδύα. Κάθεται στην καρέκλα της κουζίνας και μας αφηγείται την ιστορία του. Η τραγωδία εξελίσσεται σε μια σύγχρονη αστική κουζίνα.
Με παρουσία τα βασικά πρόσωπα έναρξης του έργου, εκεί ζουν, σαν μια οικογένεια ο Προμηθέας (Νίκος Καραθάνος), το Κράτος και ο Ερμής (Χρήστος Λούλης), η Βία και η Ιώ (Γαλήνη Χατζηπασχάλη), ο Ήφαιστος και ο Ωκεανός (Γιάννης Κότσιφας). Η περιστρεφόμενη σκηνή δωματίου (σκηνικά Εύα Μανιδάκη) καλύπτεται από την κορυφή του Καυκάσιου βράχου, όταν περιστρέφεται μπροστά στα μάτια μας.
Η εναρκτήρια ”σταύρωση” του Προμηθέα στον βράχο παριστάνεται ηχητικά υποστηρίζεται εξαιρετικά και από τους τέσσερις ηθοποιούς, χτυπώντας το τραπέζι, χτυπώντας την καρέκλα στον τοίχο, σπάζοντας και πέφτοντας το νερό σταγόνα, σταγόνα από την βρύση, ύστερα γεμίζοντας την κατσαρόλα με νερό και χύνοντας την στο νεροχύτη, έφτιαξαν ένα ηχοχρωματικό ηχητικό τοπίο-εικόνα της βασάνου της σταύρωσης του Προμηθέα. (σχεδιασμός ήχου: Γιώργος Πόυλιος, κίνηση : Amalia Bennett). Ηχητικοί δείκτες, λοιπόν, μιας σύγχρονης σταύρωσης.
Η καταπληκτική μουσική του Άγγελου Τριανταφύλλου συμπληρώνει το σκηνικό, και τον αγωνιώδη λόγο των ηρώων σε μια κλιμακούμενη, βήμα- βήμα κορύφωση του έργου. Κορυφαία πράττει ο Νίκος Καραθάνος, καθώς είναι γνωστή η τεχνική της κλιμακούμενης αγωνίας στην Αισχύλεια τραγωδία. Η κορυφή του Καυκάσιου βράχου καλύπτεται από τα αστέρια δημιουργώντας ένα συμπαντικό, ατμοσφαιρικό, κοσμογονικό γεγονός που ταιριάζει γάντι στην αγωνία του Προμηθέα Δεσμώτη.
Καθώς κάτω από τα αστέρια οι θεοί συζητάνε ποιο θα είναι το τέλος αυτό στο μαρτύριο του Προμηθέα. Ο Καραθάνος εξανθρωπίζει την τραγωδία και την φέρνει στην αγωνία του σύγχρονου ανθρώπου. Σ’ ένα σπίτι, σε μια κουζίνα, στήσανε οι άνθρωποι κουβέντα. Πρόκειται για μια τραγωδία, για ένα δράμα δωματίου.
Ο εξαιρετικός Γιάννης Κότσυφας λέει συμπονετικά στον Προμηθέα ως Ωκεανός:” Όλα γύρω μας αλλάζουν. Ακόμα και οι Θεοί άλλαξαν αφεντικό. Όλοι εκτός από εσένα”. για να τον πείσει να έρθει προς το μέρος του Δία. Ο Προμηθέας ακόμα πεισμωμένος από την δίνη του Δία που τιμώρησε τους ανθρώπους, αρνείται. Αγαπάει τόσο πολύ τους ανθρώπους…Ο Γιάννης Κότσυφας επαναλαμβανόμενα αντικρούει τα επιχειρήματα του Προμηθέα με ένα έντονα επαναλαμβανόμενο ”Σκάσε”, που θυμίζει αυτό το οικείο που εκστομίζει ένας φίλος με αγανάκτηση, ένας πατέρας σ’ έναν γιό. Είναι η τραγωδία η καθημερινή, η άκρως οικογενειακή που στήνεται σ’ ενα σπίτι, σε μια κουζίνα.
Η Γαλήνη Χατζηπασχάλη, σωματοποιεί τον λόγο της δείχνοντας με περίσσια υπερβολή τα στήθη της και την μήτρα της, για να μας πει πόσο ο Δίας πόθησε την Ιώ και γέννησε αργότερα έναν υιό. Η Χατζηπασχάλη παραληλλεί σαν μια μαρτυρική αγελάδα μουγκρίζοντας από το μαρτύριο που της έστειλε η Ήρα, στέλνοντας έναν οίστρο (μύγα των βοδιών) για να την βασανίζει. Με την φράση ”Άντε γαμήσου, δεν γαμιέσαι, γαμήθηκαν” η Χατζηπασχάλη μετουσιώνει την ύβρις και την αγανάκτηση στον σύγχρονο άνθρωπο. Με την απεύθυνση της στο κοινό:” Κύριες και Κύριοι τρελάθηκα”, κορυφώνεται το δράμα και η αγωνία του σύγχρονου ανθρώπου στην σημερινή κοινωνία.
Ο Χρήστος Λούλης εξαιρετικός ως Κράτος στην αρχή και Ερμής στο τέλος αποδεσμεύεται στα χέρια του Καραθάνου από κάθε υπερβολική υποκριτική δεινότητα ως Δία που τον είχα παρακολουθήσει στα χέρια του Άρη Μπινιάρη και χαίρομαι πολύ γι’ αυτό, άλλαξε την οπτική που είχα γι’ αυτόν. Ο Νίκος Καραθάνος μετουσιώνει εξαιρετικά έναν σύγχρονο, έναν καθημερινό Προμηθέα, που εγκολπώνει σε μια κλιμακούμενη αγωνία όλα τα μελλούμενα του τόπου μας. Μια άκρως πρωτοποριακή σκηνοθετική δουλειά, που καιρό πολύ είχαμε να δούμε στην Αττική θεατρική σκηνή και μια άλρως ποιητική μεταφορά από τον Νίκο Καραθάνο και τον Γιάννη Αστέρη.
Μαρία-Ευθυμία Γιαννάτου
Θεατροπαιδαγωγός-Κριτικός θεάτρου.