Ανεμοδαρμένα Ύψη
«Το κλασικό είναι πατρίδα, είναι φωλιά, είναι η εστία στην οποία πάντοτε επιστρέφουμε. Είναι αφετηρία και προορισμός ταυτόχρονα.»
Με αυτά τα λόγια προλογίζει ο Ηλίας Μαγκλίνης, υπεύθυνος της σειράς «Τα κλασικά» που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός, κάθε ένα από τα βιβλία που ανήκουν σε αυτή τη συλλογή. Η σειρά φιλοδοξεί να επαναφέρει το κλασικό στις βιβλιοθήκες μας, με ανανεωτικές και φρέσκες μεταφράσεις, μοντέρνα και καλαίσθητα εξώφυλλα και πλούσιο υλικό, όπως φωτογραφίες, προλόγους και επίμετρα που αγκαλιάζουν ζεστά το κυρίως κείμενο και συμβάλουν στην καθολική αναγνωστική εμπειρία.
Τα «Ανεμοδαρμένα Ύψη» της Έμιλι Μπροντέ ανήκει σε αυτή τη σημαντική σειρά και φτάνει στα χέρια μας σε νέα μετάφραση της Αργυρώς Μαντόγλου, η οποία υπογράφει και τον πρόλογο. Το καλοδουλεμένο κείμενο σε θέση προλόγου -παρόλο που η μεταφράστρια συστήνει την ανάγνωσή του στο τέλος- περιλαμβάνει χρήσιμες βιογραφικές πληροφορίες, στοιχεία που φωτίζουν την πρόσληψη και τον διαχρονικό αντίκτυπο του έργου. Στο τέλος, λίγο πριν η αναγνώστρια αφήσει από τα χέρια της τα Ανεμοδαρμένα Ύψη, έχει την ευκαιρία να απολαύσει και το επίσης βοηθητικό αλλά και συναισθηματικά φορτισμένο επίμετρο της Τζον Κάρολ Όουτς.
Το μυθιστόρημα της μίας εκ των δύο πασίγνωστων αδερφών Μπροντέ είναι από τα πιο πολυδιαβασμένα και μεταφρασμένα έργα, έχει μεταφερθεί πάμπολλες φορές στον κινηματογράφο, ενώ έχει εμπνεύσει όλες τις Τέχνες, ακόμα και τη μουσική, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το ομώνυμο και προσωπικά αγαπημένο τραγούδι της Kate Bush “Wuthering Heights”. Ταυτόχρονα, όμως, θα τολμούσα να πω ότι είναι κι ένα αδικημένο βιβλίο. Αρχικά, αδικείται στα πλαίσια μιας γενικότερης δυσπιστίας απέναντι στο κλασικό όταν έχουν ακολουθήσει ρεύματα που τάραξαν το λογοτεχνικό γίγνεσθαι (μοντερνισμός, μεταμοντερνισμός, κλπ).
Έπειτα, τα Ανεμοδαρμένα Ύψη πολύ συχνά συγκρίνονται με το αριστούργημα της μεγαλύτερης αδερφής Μπροντέ, της Σάρλοτ (το βιβλίο είναι φυσικά η «Τζέυν Έυρ»), με το τελευταίο να κερδίζει με μεγαλύτερη ευκολία την αγάπη του αναγνωστικού κοινού. Κυρίως όμως, είναι αδικημένο γιατί οι τόσο μυστηριωδώς και σκοτεινά πλασμένοι αντι-ήρωες του, απομακρύνουν και παραξενεύουν. Η αδυναμία της αναγνώστριας να ταυτιστεί με την Κάθριν και τον Χίθκλιφ την αποτρέπει από το να απολαύσει το βάθος και τα επίπεδα του βιβλίου.
Η Αργυρώ Μαντόγλου γνωρίζει πολύ καλά τις ιδιαιτερότητες του κειμένου και δεν διστάζει να τονίσει και η ίδια τη δυσκολία του έργου στο πρόλογό της. Ωστόσο, το κάνει με έναν τέτοιο τρόπο που αναγκαστικά μας προκαλεί να ανακαλύψουμε και κατακτήσουμε το έργο. Μας προτείνει να το διαβάσουμε σαν να είναι ένας γρίφος για απαιτητικούς λύτες, ένα αίνιγμα που αξίζει να μας παρασύρει στα δίχτυα του. Εξάλλου, μας υπενθυμίζει, πως είναι ένα έργο που παρόλο που επιδέχεται πολλών ερμηνειών και ανά τα χρόνια έχει δεχτεί ουκ ολίγες αναγνώσεις που προσπάθησαν να «φορέσουν» στο έργο μια συγκεκριμένη θεωρία, αυτό παραμένει αυθύπαρκτο, μοναδικό, ακατέργαστο σαν να αποκαλύπτεται για πρώτη φορά σε κάθε αναγνώστρια.
Ταυτόχρονα όμως, θα πρόσθετα ότι είναι ένα βιβλίο που εμφανίζει εκπληκτικές ιδιαιτερότητες και πρωτοτυπίες. Σε επίπεδο αφήγησης, η Μπροντέ επιχειρεί μια διπλή αποστασιοποίηση ως συγγραφέας: δεν υιοθετεί απλά τη φωνή ενός τριτοπρόσωπου παντογνώστη αφηγητή σε όλο το έργο αλλά επιπλέον κατασκευάζει μια ηρωίδα, την Νέλι Ντιν, η οποία θα ξεδιπλώσει τα γεγονότα. Η δική της αφήγηση είναι που θα ζωντανέψει τη διαγενεακή ιστορία, αλλά θα επιτρέψει να εμφιλοχωρήσουν κι άλλες φωνές. Αυτό το τέχνασμα προσδίδει έναν πολυδιάστατο και πολυφωνικό χαρακτήρα στο έργο. Η Μπροντέ θα κρυφτεί τελικά και πίσω από ένα ακόμα όνομα, αναγκαστικά ανδρικό για να εξυπηρετήσει την εκδοτική πραγματικότητα της εποχής. Εκδίδει τα Ανεμοδαρμένα Ύψη με το ψευδώνυμο Έλις Μπελ.
Σε επίπεδο πλοκής, ο έρωτας του Χίθκλιφ και της Κάθριν είναι ένας «αρχετυπικός» λογοτεχνικός έρωτας, ένα σημείο αναφοράς για τις Τέχνες από τη στιγμή της σύλληψής του και έπειτα, αντάξιος με αυτόν του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας. Αν το δίδυμο του Σαίξπηρ εμπνέει μέχρι και σήμερα την απεικόνιση του απαγορευμένου έρωτα που δε γνωρίζει κοινωνικά εμπόδια, τότε ο Χίθκλιφ και η Κάθριν απεικονίζουν τον καταστροφικό, παθιασμένο εκδικητικό αλλά και ανεκπλήρωτο έρωτα και οποιαδήποτε αποτύπωση του σήμερα βρίσκει σίγουρα τις ρίζες του στο κείμενο της Μπροντέ.
Σε επίπεδο χαρακτήρων, ο Χίθκλιφ μετουσιώνει τον πρότυπο χαρακτήρα, όπως διδάσκουν οι κανόνες δημιουργικής γραφής μέχρι και σήμερα. Ένας χαρακτήρας που συστήνεται με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και μέχρι το τέλος του βιβλίου έχει μεταμορφωθεί, έχει αλλάξει εξ ολοκλήρου. Η μεταμόρφωση αυτή, εξάλλου, αντιστοιχεί και στους πιο τυχερές εκ των αναγνωστριών που τελειώνοντας αυτό το έργο βγαίνουν αλλαγμένες.
Η Μπροντέ γνωρίζει με ακρίβεια την ιστορία, ο στόχος της είναι ευθύς, σαν καλοσκηνοθετημένη ταινία. Ωστόσο η αναγνώστρια βιώνει μια εμπειρία γεμάτη σκαμπανεβάσματα και αντιθέσεις, κινείται αναγκαστικά πάνω σε δίπολα. Βιώνει τον παράφορο αλλά νοσηρό έρωτα που τον εξοργίζει αλλά συγκινείται με την τραγική του κατάληξη. Εξοργίζεται με τα πάθη των ηρώων αλλά συγκινείται με την ένταση του συναισθήματος που στοιχειώνει τα πάντα. Εικόνες που παγώνουν το αίμα αλλά και άλλες που σε βυθίζουν στη μελαγχολία εναλλάσσονται.
Θα δανειστώ για κλείσιμο ξανά τα λόγια του Μαγκλίνη γιατί αυτή η γενική περιγραφή του κλασικού ταιριάζει τέλεια στο βιβλίο της Μπροντέ. Σε μια αριστοτεχνική συμπλοκή φύσης και ανθρώπου, το έργο αυτό άγριο, ατίθασο, παθιασμένο, μα ταυτόχρονα και τρυφερό, συγκινητικό, αθώο. Το κλίμα του έργου νοσηρό, αποπνικτικό, ερεβώδες μα ταυτόχρονα το ύφος ρομαντικό και ευαίσθητο. Ένα έργο ανυπότακτο, που αντιστέκεται κάθε κατηγοριοποίηση πέρα από εκείνη του κλασικού, η οποία βέβαια το πνίγει καθώς είναι ένα κείμενο που προσφέρει γνήσια και αναζωογονητική τέρψη ακόμα και στη σύγχρονη αναγνώστρια.
«Το κλασικό είναι και σέξι. Δηλαδή; Μα το αέναα ερεθιστικό, το λοξό, το ατμοσφαιρικό , το υγρό, και παλλόμενο, ψίθυρος και κραυγή μαζί, αφρισμένο κύμα και γαλήνια θάλασσα συνάμα».
Φανή Χατζή
Στο κείμενο χρησιμοποιείται το θηλυκό γένος της αναγνώστριας αλλά περιλαμβάνει και το αρσενικό-τον αναγνώστη.
Το βιβλίο Ανεμοδαρμένα Ύψη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός