Δον Κασμούρο
«Τώρα, για ποιον λόγο κανένα από αυτά τα ιδιότροπα πλάσματα δεν μ’ έκανε να ξεχάσω την πρώτη αγάπη της καρδιάς μου; Ίσως γιατί καμιά δεν διέθετε τα παλιρροϊκά της μάτια, εκείνα της πονηρής τσιγγάνας. Δεν είναι, όμως αυτό που πραγματικά μένει από το βιβλίο. Αυτό που απομένει είναι να μάθουμε εάν τα γνωρίσματα του χαρακτήρα «Καπιτού της οδού Μάτα- καβάλος» ή αν τα γνωρίσματα της δεύτερης μετατράπηκαν σε αυτά της πρώτης, εξαετίας κάποιου τυχαίου γεγονότος»
Λίγα μυθιστορήματα διευρύνουν τα τερτίπια της ζήλιας με τόση οξύνοια όσο ο Δον Κασμούρο. Δημοσιευμένο το 1899, αυτό το βιβλίο παραμένει μια από τις πιο συναρπαστικές και βαθιές αναλύσεις προδοσίας, οι οποίες, υποθετικά, ο προσεχτικός αναγνώστης θα παρατηρήσει ότι είναι πολυεπίπεδες. Όταν βγαίνουν στο φως όταν ο Μπεντσίνιο τροποποιεί τα γεγονότα για να επιβεβαιώσει τις δικές του υποψίες. Τα πάντα εκφράζονται με μεράκι και ευφυία, σ’ ένα μυθιστόρημα αριστούργημα της βραζιλιάνικης λογοτεχνίας που ποτέ δεν φαίνεται να εξαντλεί τις παραδοχές της ανάγνωσης του. Τόσο πολύ, ώστε κριτικοί όπως ο Roberto Schwarz και η Susan Sontag, θεωρούν το έργο του Machado ως μια από τις πιο λαμπρές στιγμές της Δυτικής Πεζογραφίας του τέλους του 19ου αιώνα.
Ο «Δον Κασμούρο», είναι ένα μυθιστόρημα ωδή στο παιχνίδι του έρωτα και στα αισθήματα ζήλιας που μπορεί να προξενήσει το μεγαλύτερο συναίσθημα της ανθρώπινης φύσης. Ο Marchado de Assis, γράφει σε πρώτο πρόσωπο, γεγονός που επιτρέπει στον αναγνώστη να εισχωρήσει μέσα στις ιστορίες που διηγείται ο συγγραφέας , μετατρέποντας την αναγνωστική εμπειρίας σε ένα συναρπαστικό βιωματικό ταξίδι.
Η ουσία του έργου βρίσκεται στο «παιχνίδι» του αφηγητή, που άλλοτε κρατάει τον ρόλο του αφηγητή και άλλοτε αυτόν του πρωταγωνιστή της ιστορίας, τον ίδιο του τον εαυτό αλλά σε διαφορετικές ηλικίες. Έτσι, ο Machado αναπτύσσει τρεις μυθοπλαστικούς χαρακτήρες, που δεν αποτελούν παρά το ίδιο πρόσωπο: τον ώριμο Δον Κασμούρο, τον έφηβο Μπεντσίνιο και τον άντρα Σαντιάγκο.
Αν και οι τρεις χαρακτήρες φιλτράρονται από την πρωτοπρόσωπη αφήγηση του πρώτου, προσεγγίζονται από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Η περίφημη προδοσία που θεωρεί ο Σαντιάγκο ότι έχει λάβει χώρα ανάμεσα στην Καπιτού και τον καλύτερό του φίλο Εσκομπάρ, είναι βασισμένη σε μια παρανοϊκή ψύχωση, που έχει τις ρίζες της στην παθολογική του ζήλεια.
Εκτός όμως από τον πρωταγωνιστή, γίνεται σταδιακά σαφές, ότι η Καπιτού, η κυρία της ιστορίας, είναι αυτή που κλέβει την παράσταση σαν μια ευφυής, σαγηνευτική, ώριμη από την παιδική της κιόλας ηλικία γυναίκα. Ίσως, αυτός είναι και ο λόγος που τελικά ο συγκεκριμένος χαρακτήρας, εξετάζετε μέσα από ένα πρίσμα καχυποψίας, από την εκείνης της εποχής παραδοσιακή πατριαρχική οπτική γωνία.
Το παρόν μυθιστόρημα, θα μπορούσαμε επίσης να εξεταστεί και από μια κοινωνική προσέγγιση. Το ότι ο Machado de Assis δεν αναφέρετε καθόλου στο φυλετικό ζήτημα της Βραζιλία του 16ου αιώνα, κάτι που ίσως οφείλετε στην ανάγκη του να διαφυλάξει τα κεκτημένα σε μια συντηρητική κοινωνία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν γνωρίζει την κοινωνική ζωή που χαρακτηρίζει την περίοδο της δεύτερης Αυτοκρατορίας και την ακόλουθη περίοδο της Δημοκρατίας.
Δημοσιευμένο πάνω στην αλλαγή τού αιώνα, ο «Δον Κασμούρο» είναι ένα σημαντικό μυθιστόρημα που συνδυάζει την παράδοση του ρεαλισμού με στοιχεία μοντερνισμού. Παράλληλα, είναι μια έντεχνη σπουδή πάνω στην αφηγηματική οπτική και τη νεωτερική σχετικότητα της αλήθειας.
Κατερίνα Ζάχαρη
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Έναστρον.
https://enastron.com.gr/product/%ce%b4%ce%bf%ce%bd-%ce%ba%ce%b1%cf%83%ce%bc%ce%bf%cf%8d%cf%81%ce%bf/