H Κλάρα και ο Ήλιος – Kazuo Ishiguro
Κάθε καινούριο βιβλίο του Καζούο Ισιγκούρο αποτελεί ένα εκδοτικό γεγονός που οι αναγνώστες περιμένουν με μεγάλη προσμονή. Μετά τη βράβευση του Βρετανού συγγραφέα με Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2017, οι προσδοκίες κορυφώθηκαν.
Τον Μάρτιο του 2021, εκδόθηκε στη χώρα μας το πρώτο μετά την κορυφαία διάκριση βιβλίο του Ισιγκούρο, «Η Κλάρα και ο Ήλιος». Η ελληνική μετάφραση της Αργυρώς Μαντόγλου κυκλοφόρησε, σχεδόν ταυτόχρονα με την αγγλική έκδοση, από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
Η Κλάρα είναι μια Τεχνητή Φίλη, ένα ανθρωποειδές προγραμματισμένο να κρατά συντροφιά σε εφήβους. Σε αυτό το απροσδιόριστο χρονικά μέλλον οι Τεχνητοί Φίλοι εξυπηρετούν αυτή την κοινωνική ανάγκη καθώς τα παιδιά παρακολουθούν τα μαθήματά τους μέσω τηλεδιάσκεψης και, απουσία της κοινωνικοποίησης του σχολείου, περνούν πολλές ώρες μόνα.
Οι Τεχνητοί Φίλοι πωλούνται σε μεγάλα καταστήματα και είθισται να τοποθετούνται στη βιτρίνα για να προσελκύουν αγοραστές. Η παρατηρητικότητα και οξυδέρκεια της Κλάρας είναι πρωτοφανής για το είδος της. Όσο βρίσκεται στη βιτρίνα αφουγκράζεται διαρκώς τον κόσμο έξω από το μαγαζί, τους περαστικούς και τους καθημερινούς ρυθμούς της πόλης.
Η αγορά ενός Τεχνητού Φίλου αποτελεί προνόμιο των οικονομικά εύρωστων οικογενειών, όπως της Τζόσι, της νεαρής κοπέλας που τελικά αγοράζει την αφηγήτριά μας.
Η Κλάρα μεταφέρεται στο σπίτι της Τζόσι, η οποία ζει με τη μητέρα και την οικονόμο της. Η εκτύλιξη της ιστορίας από το σημείο αυτό κι έπειτα γίνεται με τη γνωστή τεχνική της αποσιώπησης. Μια δεξιότητα που ο Ισιγκούρο έχει τελειοποιήσει στο όγδοο μυθιστόρημά του. Αποσιωπά με μαεστρία ορισμένα στοιχεία της πλοκής ώστε να γεννώνται διαρκώς ερωτήματα στον αναγνώστη.
Η ιστορία της Κλάρας στήνεται με το γνωστό μοτίβο της αναδρομικής πρωτοπρόσωπης αφήγησης, που βασίζεται στις θύμησες της κεντρικής ηρωίδας. Το εύρημα αυτό εξυπηρετεί την πληρέστερη ανάπτυξη του ψυχογραφήματος, καθώς, το χρονικό προβάδισμα επιτρέπει στον αφηγητή να δίνει διαρκή συναισθηματική αναφορά στον αναγνώστη.
Η Κλάρα ως αφηγήτρια είναι ένα ευφυές εύρημα.
Πρόκειται για ένα πλάσμα με συγκεκριμένο απόθεμα γνώσης, διαφορετικό από το κληροδοτημένο στον άνθρωπο σύστημα αξιών και ενδεδειγμένων συμπεριφορών. Η «δίψα» για διαρκή μάθηση και παρατήρηση που εμφανίζει είναι αυτή που της επιτρέπει να αφηγείται με λεπτομέρεια και ακρίβεια τα γεγονότα. Αφήνοντάς μας να δούμε μέσα από τα δικά της μάτια.
Ο συνδυασμός της σχεδόν παιδικής αφέλειας με την υψηλή νοημοσύνη δημιουργεί μια ιδιώνυμη αφηγηματική φωνή. Η Κλάρα περιγράφει με ψυχρή παρατήρηση τον κόσμο γύρω της. Ταυτόχρονα νιώθει την ανάγκη να μοιραστεί τις σκέψεις της γύρω από τα τεκταινόμενα. Όσο αναπτύσσεται η συναισθηματική νοημοσύνη της, τόσο θερμότερη γίνεται και η αφήγηση.
Η επιλογή αυτής της αφηγήτριας εξυπηρετεί και έναν άλλο βασικό σκοπό της Ισιγκουρικής γραφής, αυτό της νηφαλιότητας. Δίνει για ακόμα μια φορά τον λόγο σε αυτόν που υπηρετεί και όχι σε αυτόν που απολαμβάνει την υπηρεσία. Η Κλάρα θυμίζει άλλοτε τον εξαντλητικά αξιοπρεπή πλην δουλοπρεπή Στίβενς από τα «Απομεινάρια μιας μέρας». Κι άλλοτε τη γλυκιά και τραγικά ανίδεη Κάθυ του «Μη μ’ αφήσεις ποτέ».
Διαλέγοντας αφηγητές που ο ρόλος τους και η κοινωνική τους θέση είναι αυτός της εξυπηρέτησης και της προσφοράς ο συγγραφέας προσδίδει αυτομάτως ηρεμία και ταπεινότητα στην αφήγηση. Οι περιττές εκρήξεις εκλείπουν και το δράμα είναι δοσμένο εσωτερικά και συγκρατημένα. Μέσα από τη χαμηλόφωνη κλιμάκωση πλάθει τις πιο δυνατές και εντυπωτικές σκηνές.
Ο Ισιγκούρο ποτέ δεν αναλώνεται σε λεπτομέρειες για το μέλλον το οποίο οραματίζεται, δεν εμμένει στη διάπλαση ενός δυστοπικού σύμπαντος. Στο βιβλίο Η Κλάρα και ο ήλιος, τοποθετεί τους χαρακτήρες του σε μια αποκλίνουσα, σε σχέση με τη δική μας, πραγματικότητα και τους παρατηρεί.
Έτσι κι εδώ, με το συγγραφικό του μικροσκόπιο μονίμως στραμμένο προς τον άνθρωπο, εξετάζει το πεπερασμένο, την προβλεψιμότητα, το αντικαταστατό της ανθρώπινης ύπαρξης. Διερωτάται ποια είναι η ειδοποιός διαφορά της ανθρώπινης ύλης. Κι αν είναι δυνατό ένα ρομπότ να αντιγράψει σε τέτοιο βαθμό τα ανθρώπινα συναισθήματα ώστε να δημιουργείται η ψευδαίσθηση της ψυχής.
Η Κλάρα σε μεγάλο βαθμό ακολουθεί ανεπαίσθητα ανθρώπινες συμπεριφορές.
Χωρίς να εξυπηρετούν φαινομενικά τον αρχικό «λειτουργικό» της σκοπό. Αναπτύσσει σχέση λατρείας και πίστης με τον Ήλιο, στον οποίο προσφεύγει για να ζητήσει βοήθεια ακολουθώντας μυσταγωγικές διαδικασίες συνάντησης.
Ως Τεχνητή Φίλη, είναι προγραμματισμένη να σκέφτεται λογικά και να δίνει τις καλύτερες δυνατές λύσεις. Τείνει, όμως, να υπεισέρχεται σε λογικά λάθη και ανακολουθίες προκειμένου να εξυπηρετήσει το συναίσθημα και την παρόρμησή της, ακριβώς όπως ο άνθρωπος.
Μέσα από την οπτική ενός όντος που είναι προγραμματισμένο να προσφέρει συντροφικότητα, εξετάζεται επίσης το ζήτημα της μοναξιάς του ανθρώπινου είδους και αυτό της κοινωνικής απομόνωσης όπως την φαντάστηκε ο συγγραφέας πριν ξεσπάσει η πανδημία του Covid-19. Ο ανθρώπινος πόνος και η αποφυγή του. Η ελεύθερη επιλογή ως αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης υπόστασης. Η διαχείριση της απώλειας είναι μερικά από τα θέματα που συναντά κανείς στο βιβλίο.
Ωστόσο υπάρχει και μια δεύτερη δεξαμενή από την οποία αντλεί θέματα αυτό το μυθιστόρημα. Το σύνολο των ηθικών και φιλοσοφικών διλημμάτων που συνεπάγεται η συνύπαρξη με πλάσματα Τεχνητής Νοημοσύνης. Το τίμημα της βελτίωσης της ποιότητας ζωής είναι η όξυνση των ταξικών ανισοτήτων. Η αντικατάσταση του ανθρώπινου εργατικού δυναμικού, η ανάπτυξη μιας κοινωνίας «δύο ταχυτήτων».
Ο Ισιγκούρο αναμετράται με αυτά τα ζητήματα ανήσυχα, χωρίς να ολισθαίνει ποτέ στην παγίδα της τεχνοφοβίας. Με τις σωστές δόσεις μελαγχολίας και τρυφερότητας παραδίδει αυτό το γλυκόπικρο μυθιστόρημα που ακόρεστα καταβροχθίσαμε όλοι οι θαυμαστές του και αναμένουμε στωικά το επόμενο σπουδαίο έργο του.
Φανή Χατζή (@drink_a_book_)
Το βιβλίο Η Κλάρα και ο ήλιος κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
Διαβάστε ένα απόσπασμα εδώ: https://apps.psichogios.gr/pdf/preview/el/24855