Ένα δικό της δωμάτιο – Βιρτζίνια Γουλφ
Η Βιρτζίνια Γουλφ υπήρξε μια συγγραφέας λογοτεχνικών και δοκιμιακών έργων, που η σκέψη της έσπαγε τα στεγανά της εποχής. Η μεταβικτωριανή της οπτική, προάγγελος της έλευσης του μοντερνισμού στην Αγγλία, ενισχύθηκε από την Ομάδα του Μπλούμσμπερυ, έναν κύκλο διανοουμένων στον οποίο η Β. Γουλφ ήταν εξέχων μέλος. Οι Bloomsburies αποτελούσαν την αφρόκρεμα της Αγγλίας, άνθρωποι των Τεχνών και των Γραμμάτων, είναι οι εισηγητές μιας νέας εποχής που έρχεται σε βαθιά ρήξη με τα βικτωριανά ήθη και τον καθωσπρεπισμό και εγκαθιδρύεται μετά το σοκ του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Στο εμβληματικό αυτό φεμινιστικό έργο, η συγγραφέας αποτυπώνει την αναγκαιότητα για χειραφέτηση των γυναικών καθώς και για την ανάγκη για/δικαίωμα στο δικό τους χώρο. Ένα δικό τους δωμάτιο, στο οποίο θα μπορούν να γράφουν χωρίς να τις απασχολούν οι υποχρεώσεις τους σπιτιού, τα συζυγικά καθήκοντα και οτιδήποτε άλλο τους στερεί το χώρο και το χρόνο για δημιουργία.
Η ανδρική κυριαρχία αποτελεί τροχοπέδη για την πνευματική ανάπτυξη των γυναικών και ο γάμος τις καθιστά δέσμιες των συζύγων και του οίκου. Η έλλειψη του δικαιώματος ιδιοκτησίας και οικονομικής ανεξαρτησίας καθιστά τις γυναίκες κτήματα των ανδρών και υποτελείς τους. Η υποτέλεια τους δεν εντοπίζεται μονάχα εντός του συζυγικού οίκου, αλλά και στη λογοτεχνία. Οι άνδρες, υπό το συγγραφικό τους (και όχι μόνο) βλέμμα, καθιστούν ως αντικείμενα τις γυναίκες και γράφουν εκείνοι βιβλία με/για αυτές.
Ποια (θα μπορούσε να) είναι η λύση σε αυτό; Να διεκδικήσουν οι γυναίκες την ανεξαρτησία τους και ένα δικό τους δωμάτιο. Να διεκδικήσουν τη φωνή τους, τη γραφή τους, την ακουστότητά τους, την ισότητα στην έμφυλα άνιση λογοτεχνική παραγωγή. Να διεκδικήσουν την οικονομική χειραφέτηση σε ένα πλαίσιο ίσης αμοιβής με τους άνδρες.
Για ποιες γυναίκες όμως έγραφε η Γουλφ; Η ίδια, μια προνομιούχα λευκή μεγαλοαστή Αγγλίδα έγραφε για γυναίκες που μπορούσαν να την διαβάζουν, γυναίκες του κύκλου της, γυναίκες λευκές μεγαλοαστές με προνόμια. Διότι ο φεμινισμός της δεν είχε συμπεριλάβει λιγότερο προνομιούχες, φτωχές, έγχρωμες σκληρά εργαζόμενες για τα προς το ζην γυναίκες σύμφωνα με την υπηρέτρια της, Alison Light. Στη βιογραφία της «Mrs. Woolf and the Servants. An intimate history of domestic life in Bloomsbury» (2007), ως υπηρέτριας της Γουλφ, κάνει λόγο για όσα ξέχασε να πει το γυναικείο κίνημα της εποχής.
Πως ο πληθυσμός του βικτωριανού Λονδίνου αποτελείται κατά 14% από υπηρέτριες και πως, δεν νοείται κανείς ως επιφανής πολίτης της κοινωνίας των Τεχνών και των Γραμμάτων να διαβιεί χωρίς ένα σημαντικό ανθρώπινο κεφάλαιο υπηρετ(ρι)ών να τον στηρίζει. Πως οι υπηρέτ(ρι)ες, ενώ βρίσκονται παντού στην ανθρώπινη ιστορία, απουσιάζουν από τα μεγάλα αφηγήματα, από τον ορισμό του ανθρώπου αλλά και από τα φεμινιστικά κινήματα. Πως οι υπηρέτριες, δεν λογίζονται ως υποκείμενα. Τί συνιστά, επομένως, διεκδίκηση της γυναικείας γραφής και φωνής στη λογοτεχνία όταν οι λιγότερο προνομιούχες γυναίκες εργάζονται στα υπόγεια των σπιτιών των λευκών προνομιούχων φεμινιστριών, αόρατες και με στολές εργασίας που αφανίζουν κάθε ψήγμα προσωπικότητας και υποκειμενικότητάς τους; Ποιες γυναικείες φωνές προορίζονται/μπορούν να ακουστούν;
Φυσικά, από τότε μέχρι σήμερα, ο φεμινισμός έχει αλλάξει πολύ. Στα 93 χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από την αρχική εκφώνηση και έκδοση του παρόντος δοκιμίου, ο φεμινισμός έχει γίνει διαθεματικός, στοχεύοντας στην κατά το δυνατόν μεγαλύτερη συμπερίληψη διαφορετικών γυναικών/θηλυκοτήτων/ατόμων σε ένα ενιαίο δυνατό συμπεριληπτικό φεμινιστικό κίνημα. Ωστόσο το μήνυμα του κειμένου παραμένει τραγικά επίκαιρο.
Σύμφωνα με την Caroline Criado Perez στο βιβλίο της «Αόρατες Γυναίκες» από τις εκδόσεις Μεταίχμιο (2019), σήμερα παρατηρούνται ακόμη, σε όλους τους τομείς της ζωής, ακραίες έμφυλες ανισότητες. Στο χώρο της Ακαδημίας, οι γυναίκες ερευνήτριες αντιμετωπίζονται ως λιγότερο αξιόπιστες σε σχέση με τους άνδρες συναδέλφους τους, ενώ έχουν τα ίδια ή και περισσότερα προσόντα. Αυτό έχει αντίκτυπο στις επιστημονικές τους δημοσιεύσεις, καθώς αυτές των ανδρών ερευνητών δημοσιεύονται πολύ πιο εύκολα και γρήγορα απ’ ότι αυτές των γυναικών συναδέλφων τους, με μοναδική εξαίρεση τους φορείς που λειτουργούν με διπλή τυφλή αξιολόγηση, όπου οι αξιολογητές δεν γνωρίζουν το φύλο του ερευνητή. Ακόμη, δηλαδή, κι όταν οι γυναίκες έχουν το δικό τους δωμάτιο και μπορούν να γράψουν, να παράγουν, να δημιουργήσουν, ο σεξισμός τις καθιστά βουβές.
Το βιβλίο «Ένα δικό της δωμάτιο» διαβάζεται ξανά και ξανά. Είναι από αυτά τα δοκίμια που όχι μόνο δεν χάνουν τη διαχρονική τους ισχύ, αλλά παράλληλα έχουν διαφορετικά πράγματα να πουν ανά εποχή/ανάγνωση. Προσωπικά, το διάβασα δύο φορές με απόσταση 2 ετών. Τραγική διαπίστωση και στις δύο αναγνωστικές μου διαδρομές είναι η λυπηρή διαχρονικότητα του κειμένου. Ένα φεμινιστικό δοκίμιο που σίγουρα αξίζει να (ξανα)διαβάζεται!
Αλεξίου Πηνελόπη