Με επιρροές που στον τίτλο θυμίζουν τον Κάφκα, η Αμάντα Μιχαλοπούλου γράφει τη νουβέλα Η μεταμόρφωσή της, η οποία αναμοχλεύει τους έμφυλους ρόλους, τους αμφισβητεί και οραματίζεται ανθρώπους-εαυτούς που δεν εξαρτώνται από το βιολογικό φύλο.
Η πρωταγωνίστρια της, Σάσα, ξυπνάει στο κρεβάτι του δωματίου της φοιτητικής της εστίας ως άνδρας. Με μια πρωτόγνωρη ψυχραιμία (ή αυτόματη αντανακλαστική ασυνείδητη αποφευκτικότητα) σκέφτεται τη μούχλα στον τοίχο πίσω από το κρεβάτι της εξαιτίας σπασμένου σωλήνα και με αναδρομική αφήγηση μαθαίνουμε για το δυστοπικό περιβάλλον στο οποίο διαβιεί.
Η “μετα-Εδέμ”, όπως επιλέγει η συγγραφέας να αποκαλέσει στο επίμετρο του βιβλίου το σκηνικό που στήνει στην ιστορία της, είναι μια βαλτώδης έρημος, γεμάτη λάσπη, όχθες, ποτάμια, νερόλακκους και θάλασσα, η οποία θυμίζει την λασπώδη Πολιτεία της Μπουραζοπούλου (Η κοιλάδα της λάσπης, Ο δράκος της Πρέσπας [Πρώτο βιβλίο], εκδ. Καστανιώτη). Το φόντο αυτό της ιστορίας προκύπτει έπειτα από τον Κατακλυσμό, μια βροχή που τοποθετείται αλληγορικά ως βίαιο ξέπλυμα των ανθρώπινων αμαρτιών. Η συγγραφέας κάνει, ακόμη, αναφορές στη μετα-Τέχνη που προκύπτει από την κατηγοριοποίηση αντικειμένων με συγκεκριμένους σχηματισμούς λάσπης ως εργα Τέχνης, θυμίζοντας τον Σομόθα, στο έργο του Η Κλάρα στο μισοσκόταδο (εκδ. Πατάκη), ενώ δεν λείπουν και οι αναφορές σε νέα είδη πίστης και θρησκευτικών αιρέσεων, που φέρνουν έντονα στο μυαλό τις σκηνές και την πλοκή της σειράς Ad Vitam των Thomas Cailley και Sébastien Mounier (2018).
Το πέρασμα από το γυναικείο φύλο στο ανδρικό παρουσιάζεται ως μια διαβατήρια τελετουργία ενηλικίωσης, κατά την οποία η πρωταγωνίστρια καλείται να μεταβεί από τα δεινά ενός φύλου στα δεινά ενός άλλου. Ταυτίζεται η υλικότητα του σώματος με την αίσθηση του εαυτού; Η cis λευκή γυναίκα Σάσα γίνεται ένα υβρίδιο άνδρα, ένας άνθρωπος που βιολογικά ταξινομείται στο ανδρικό φύλο, κοινωνικά επιτελεί τον ανδρικό ρόλο αλλά στον πυρήνα του μένει μια γυναίκα που αναζητεί (νέες) ισορροπίες, απαντήσεις, τρόπο ύπαρξης.
Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για έναν τρανς λογοτεχνικό χαρακτήρα; Η απάντηση δεν είναι ξεκάθαρη, όσο και η ίδια η συγγραφέας προσπαθεί μέσα από ένα λογοτεχνικό πειραματικό εγχείρημα να διερευνήσει τα όρια των φύλων.
Η πρωταγωνίστρια, Σάσα, οδηγείται σε ένα οδοιπορικό ταυτόχρονης ανακάλυψης αλλά και (επαν)εφεύρεσης του εαυτού. Οι αρχικές της αντιδράσεις στη θέαση του ανδρικού της πλέον σώματος ενέχουν χιούμορ, καθώς αντί να πανικοβληθεί βλέποντας το νέο της τριχωτό επίπεδο ανδρικό στήθος, σκέφτεται αν φταίει ο τρόπος που πιέζει το στήθος της στο τραπέζι όταν διαβάζει.
Στη συνέχεια φιλοσοφεί, για το αν βρίσκεται σε όνειρο ή σε πραγματικότητα, θυμίζοντας την κλασσική φιλοσοφική συζήτηση στην Οντολογία για το αν είμαστε σκεπτόμενοι εγκέφαλοι σε δεξαμενές. Τέλος, αποδέχεται την κατάσταση αυτάρεσκα και εντοπίζει τυχαία ανθρώπους που βρίσκονται στην ίδια θέση με εκείνη, συζητώντας τόσο για τη μεταβατική διαδικασία όσο και για τις έμφυλες επιτελέσεις.
Η λάσπη, ως δεσπόζων υλικό του νέου παρηκμασμένου κόσμου, αλλάζει τις ισορροπίες και οδηγεί σε ένα μέλλον που μοιάζει με παρελθόν (ή “μελθόν” όπως θα το συναντήσει κανείς στο βιβλίο). Ο αφηγητής, μέσα από ένα πνεύμα τεχνοφοβίας, εκθειάζει δια στόματος των ηρώων το λογοτεχνικό παρόν στο οποίο οι ανθρώπινες σχέσεις είναι “όπως παλιά”, χωρίς τηλέφωνα και social media. Επίσης, αναφέρεται στο βιβλίο μια “πολύ μεταδοτική γρίπη” που θυμίζει την Covid-19, στην οποία η συγγραφέας στέκεται κριτικά γράφοντας (διά στόματος ήρωα της ιστορίας) ότι “δεν είναι τόσο επικίνδυνη όσο την παρουσιάζουν”, τη στιγμή που τη διετία 2020-2022 οι νεκροί από κορονοϊό παγκοσμίως αγγίζουν τα 6,5 εκατομμύρια.
Χωρίς να καταδύεται στον ψυχισμό των ηρώων, με σουρεάλ διαλόγους και ένα υλικό που αφορμάται από την πραγματικότητα αλλά αναμιγνύεται με ορισμένα κλισέ και τετριμμένες πεποιθήσεις γύρω από τους έμφυλους ρόλους, η κυρία Μιχαλοπούλου δημιουργεί ένα λογοτεχνικό σύμπαν στο οποίο δεν υπάρχει νομοτέλεια.
Στη νουβέλα Η μεταμόρφωσή της προσπαθεί να εκφράσει μία ποικιλία ιδεών και σκέψεων αναφορικά με το φύλο, την κοινωνία, τη θρησκεία, το σχολιασμό της επικαιρότητας και το φεμινισμό, προσθέτοντας στη λογοτεχνική εξίσωση τη δυστοπία, αλλά καταλήγει σε μια αφήγηση που αγγίζει οριακά το χείλος του υπερφίαλου με κάποιες κοινοτυπίες. Εντούτοις, ενέχει έναν σύγχρονο λογοτεχνικό πειραματισμό γύρω από την έννοια του φύλου (τόσο του κοινωνικού [gender] και της επιτέλεσής του [performativity], όσο και του βιολογικού [sex]), που αξίζει να μην περάσει απαρατήρητος.
Αλεξίου Πηνελόπη
https://www.kastaniotis.com/catalog/product/view/id/16187/s/i-metamorfosi-tis/