Βρισκόμαστε στη Γαλλία, το 1963. Η 23χρονη τότε φοιτήτρια, Annie Ernaux, συνειδητοποιεί πως έχει μείνει έγκυος. Το γεγονός της κύησης αποτελεί μια ωρολογιακή βόμβα στο σώμα της. Το γεγονός είτε θα τη φέρει αντιμέτωπη με το νόμο και την εξουσία των γυναικολόγων κατά των αμβλώσεων, είτε με το ενδεχόμενο να χάσει τη ζωή της έπειτα από μη ιατρικές πρακτικές έκτρωσης.

Είναι νέα, φοιτήτρια, μόνη, αγχωμένη και πρέπει να αποφασίσει. Εκείνη (με το μέλλον που έχει οραματιστεί ως συγγραφέας) ή το παιδί (με εκείνη ως στιγματισμένη ανύπαντρη μητέρα και μια ζωή κλεισμένη σε ένα σπίτι, μακριά από τη διανόηση, η οποία της δίνει πνοή);

Από την αρχή του βιβλίου διαβάζουμε μια αυτοβιογραφική ιστορία της Ernaux από την περίοδο που η άμβλωση ήταν παράνομη στη Γαλλία. Η ίδια, εξαιτίας του γεγονότος, κλήθηκε να λάβει μέτρα -ενάντια στο νόμο- για να διασφαλίσει την αυτοδιάθεση του σώματός της, τη δυνατότητα να έχει μέλλον και καριέρα, την πρόσβαση σε ίσες κοινωνικές και επαγγελματικές ευκαιρίες με τους άνδρες.

Τριανταέξι χρόνια μετά το τραυματικό αυτό γεγονός, συνθέτει τα θραύσματα της μνήμης της μέσα από μονολεκτικές φράσεις που έγραψε στο ημερολόγιο του 1963. Στα 59 της έτη, το 1999, παραδίδει το χειρόγραφο για την έκτρωση της προς έκδοση.

Γιατί τότε; Επειδή πάντοτε ήθελε να μιλήσει γι’ αυτό. Κυρίως, όμως, επειδή αισθανόταν το χρέος να μην αφήσει τη μετέπειτα νομιμότητα της άμβλωσης να επισκιάσει τον πόνο, τον τρόμο και τις απώλειες τόσων γυναικών θυμάτων.

Και φτάνουμε στο σήμερα. Εικοσιτρία χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του έργου, το διαβάζουμε μεταφρασμένο από τη Ρίτα Κολαΐτη  στα ελληνικά. Οι σκέψεις και τα συναισθήματα μου είναι ανάμεικτα. Στο βιβλίο αυτό δεν βρίσκω την Ernaux που γνώρισα και αγάπησα από προηγούμενα έργα της. Δεν βρίσκω τη λογοτεχνικότητα που την καθιέρωσε στη σκέψη μου ως μια μεγάλη συγγραφέα.

Η γραφή της μοιάζει πρόχειρη, σαν να τοποθετεί σε ένα λευκό χαρτί αυτοκόλλητες σημειώσεις του παρελθόντος και του παρόντος, που μπλέκονται, εναλλάσσονται και στερούν τη συνοχή από το συνολικό εγχείρημα. Η αφήγηση είναι ψυχρή, με την χαρακτηριστική ψυχραιμία που έχει Ernaux όταν λαμβάνει αποστάσεις από ένα γεγονός ή ένα συναίσθημα ώστε να το αποδώσει σε λογοτεχνική αυτοβιογραφία. Η ίδια η συγγραφέας μπαίνει σε μια διαδικασία αυτοπαρατήρησης: είναι τόσο παλιές οι μνήμες που μοιάζουν, σχεδόν, να έχουν ξεθυμάνει αλλά το ξεθώριασμά τους είναι η ικανή και αναγκαία προϋπόθεση για να τις ανασύρει στο παρόν.

Το βιβλίο δίνει την αίσθηση πως συλλέγει αναμνήσεις και χειρόγραφα για να γράψει η Ernaux κάτι αυτοβιογραφικό παρά για το τελικό αποτέλεσμα μιας αυτοβιογραφίας γύρω από μια ανεπιθύμητη κύηση. Η αποσπασματικότητα με την οποία γίνεται αναφορά σε γεγονότα, δίνει στο έργο την αίσθηση ενός δημοσιογραφικού δελτίου παρά μιας μαρτυρίας με καταγγελτικό τόνο.

Τέλος, ο δυτικοκεντρικός φεμινισμός της είναι κραυγαλέος. Η συγγραφέας θεωρεί ότι, εφόσον οι αμβλώσεις νομιμοποιήθηκαν στη Γαλλία, το ζήτημα θεωρείταιλήξαν, αγνοώντας τους αγώνες που δίδονταν και δίνονται ακόμη σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου.

Στον αντίποδα, δεν παύει να είναι μια γυναικεία μαρτυρία που αξίζει να διαβαστεί για να μας θυμίζει την ιστορικότητα ακραίων πατριαρχικών και συντηρητικών πρακτικών που χρησιμοποιούν τους θεσμούς για να επιβληθούν στα γυναικεία σώματα. Η φωνή της Ernaux έρχεται να μας θυμίσει πως αυτά που διεκδικούν φεμινιστικές συλλογικότητες σε μη δυτικές αλλά και ορισμένες δυτικές κοινωνίες, δεν ήταν πάντοτε αυτονόητα στην καρδιά της Δύσης και οι φωνές των γυναικών που έχουν υποφέρει πρέπει ν’ αρθρώνονται για να (υπεν)θυμίζουν όσα δεν πρέπει να ξεχαστούν. Ωστόσο, οφείλω να ομολογήσω πως το βιβλίο δεν με ενθουσίασε όσο περίμενα και βρήκα την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου – παραδόξως –  αρκετά καλύτερη.

Αλεξίου Πηνελόπη

https://www.metaixmio.gr/

Το Γεγονός

Τον Οκτώβριο του 1963 η φοιτήτρια τότε Annie Ernaux είχε μια ανεπιθύμητη, για πολλούς λόγους, εγκυμοσύνη. Το 1999 αποφάσισε να φέρει στην επιφάνεια το δικό της βίωμα μέσα από το χρονικό που η ίδια είχε καταγράψει στο ημερολόγιό της εκείνες τις ημέρες.

Η φοιτήτρια Annie υπήρξε ακόμη ένα άγνωστο πρόσωπο στη τεράστια λίστα γυναικών που διεκδικήσαν την αυτοδιάθεσή τους με κόστος την ίδια τους την υγεία ή ακόμη και τη ζωή.

3 βασανιστικούς μήνες, 3 μήνες μοναξιάς και απελπισίας, κατάφερε να τους χωρέσει σε 100 σελίδες, χωρίς στολίδια και συναισθηματισμούς, κάνοντας απλή καταγραφή των γεγονότων που βίωσε. Το γεγονός που τη σημάδευσε και τη μετουσίωσε σ’ εκείνη τη γυναίκα που είναι σήμερα, σ’ εκείνη τη μητέρα που έγινε αργότερα, έρχεται στην επιφάνεια και αγκαλιάζει κάθε γυναίκα που έχει έρθει αντιμέτωπη με τους δικαστές των πατριαρχικών κοινωνιών.

Η συγγραφέας καταγράφει εγκληματικές ενέργειες σε βάρος των γυναικών. Γιατροί με κακοποιητική συμπεριφορά, νόμοι που οδηγούσαν στη φυλακή οποιαδήποτε γυναίκα ή γιατρό που ήταν υπέρ της έκτρωσης, αλλά και όλες τις επικίνδυνες περιπτώσεις διακοπής κυήσεως εκτός νοσοκομείου. Δεν ξεχνάει φυσικά τις περιπτώσεις ανύπαντρων γυναικών που επέλεγαν (ή τους επέβαλλαν) να φέρουν στον κόσμο ένα παιδί και που παρόλα αυτά στιγματίζονταν εξίσου, ίσως και παραπάνω. Ούτε προσπερνάει τις περιπτώσεις των αντρών που δεν αναλάμβαναν ευθύνες. Τέλος, η συγγραφέας τονίζει τη δύναμη της γυναικείας αλληλεγγύης και αποτυπώνει όλα όσα έζησε, με την ίδια ακριβώς σκληρότητα.

Το χρονικό αυτό αποτελεί μια εξομολόγηση αλλά και ένα στήριγμα σε όλες τις γυναίκες εκεί έξω. Φωνάζει για τα αδικήματα που έχουν διαπραχθεί και ουρλιάζει άηχα, ταράζοντας τον καθωσπρεπισμό μας, ώστε να μπει επιτέλους ένα τέλος.

Την 1η Σεπτεμβρίου 2021, ένας από τους περιοριστικούς νόμους κατά της άμβλωσης σε όλες τις ΗΠΑ τέθηκε σε ισχύ στην πολιτεία Τέξας. Απαγορεύει κάθε επέμβαση διακοπής της κύησης από τη στιγμή που αρχίζει να ακούγεται ο χτύπος της καρδιάς του εμβρύου σε υπερηχογράφημα, με άλλα λόγια περίπου τέσσερις εβδομάδες μετά τη σύλληψη, όταν το πιθανότερο είναι πως η εγκυμονούσα αγνοεί ακόμη πως κυοφορεί.

Δυστυχώς τα γεγονότα μιλούν από μόνα τους, το βιβλίο δεν είναι απλώς μια μαρτυρία, είναι μια ακόμη φωνή διεκδίκησης των αυτονόητων. Είναι σίγουρο πως κάθε γυναίκα θα το “διαβάσει” διαφορετικά.

Έλλη Μουτσοπούλου

https://www.metaixmio.gr/