Octavia Butler – Εξ Αίματος
Το «Εξ Αίματος» της Οκτάβια Μπάτλερ, γραμμένο το 1979, είναι ένα βιβλίο σταθμός για τη Μαύρη Λογοτεχνία. Πολυδιαβασμένο ήδη στον καιρό του, απέκτησε μεγάλο κοινό αναγνωστών προσφάτως με αφορμή το κίνημα του Black Lives Matter. Στα Ελληνικά εκδόθηκε για πρώτη φορά το Μάρτιο του 2021. Γι’ αυτό το σημαντικό εκδοτικό γεγονός ευγνωμονούμε τις εκδόσεις Αίολος και τον μεταφραστή Γ. Μπαρουξή.
Η Ντέινα είναι μια νεαρή Αφροαμερικανίδα που ζει στο Λος Άντζελες στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Έχει μόλις μετακομίσει σε νέο σπίτι με τον σύντροφό της όταν ξεσπάει η πρώτη από μια σειρά χωροχρονικών μεταφορών. Χωρίς να ξέρει πώς, με μοναδική προειδοποίηση το αίσθημα ναυτίας, μεταφέρεται σε μια φυτεία στο Μέριλαντ του 1815.
Κάθε φορά που ταξιδεύει στο παρελθόν καλείται να προφυλάξει από θανάσιμους κινδύνους ένα λευκό παιδί, τον Ρούφους, γιο του ιδιοκτήτη της φυτείας. Η Ντέινα αντιλαμβάνεται σύντομα ότι υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στη μετακίνησή της και τους κινδύνους που αντιμετωπίζει ο Ρούφους. Ο λόγος εντοπίζεται στο δεσμό αίματος που τους συνδέει. Η Ντέινα διασώζει επανειλημμένα τον μακρινό πρόγονό της, εξασφαλίζοντας με αυτό το λειτούργημα τη διαγενεακή της επιβίωση.
Μετά τη διάσωση, δεν επιστρέφει αμέσως στο 1976. Αντίθετα, περνάει μέρες ή μήνες στη φυτεία και έρχεται αντιμέτωπη με την πρωτόγνωρη συνθήκη της ανελευθερίας. Βιώνει η ίδια ή γίνεται μάρτυρας όσων είχε διαβάσει σε ιστορικά βιβλία ∙ από το μαστίγωμα μέχρι το βιασμό κι από την πώληση σκλάβων μέχρι την παραδειγματική τιμωρία τους όταν δραπετεύουν ανεπιτυχώς. Αναπτύσσει σχέσεις και μηχανισμούς άμυνας για να επιβιώσει σε αυτόν τον φρικώδη κόσμο.
Με το αφηγηματικό εύρημα του διακτινισμού επιτυγχάνεται η συναισθηματική εμπλοκή του αναγνώστη. Η Μπάτλερ αναθέτει το ρόλο της αφηγήτριας σε μια σύγχρονη και μορφωμένη γυναίκα. Παράλληλα, δημιουργεί την αίσθηση ημερολογιακής καταγραφής με οικείους όρους. Έτσι, γίνονται άμεσα αντιληπτές οι συνθήκες διαβίωσης των μαύρων σκλάβων στις φυτείες του Νότου. Ο αναγνώστης βιώνει έντονα την οδύνη και τη φρικαλεότητα της σκλαβιάς.
Το σχήμα της μεταφοράς στο χρόνο είναι, ταυτόχρονα, και ένας ισχυρός συμβολισμός της εξουσιαστικής σχέσης της Λευκής Φυλής έναντι της Μαύρης. Υπάρχει μια αόρατη κλωστή, ένα άυλο δέσιμο που ενώνει τον λευκό Ρούφους με την Μαύρη Ντέινα. Όποτε τη χρειάζεται την ‘’τραβάει’’ πίσω ακόμα κι αν δεν το κάνει συνειδητά. Αυτή η σχέση καταδυνάστευσης που προκύπτει από τη λευκή υπεροχή είναι διάχυτη στην αφήγηση και έχει απογόνους στη σύγχρονη εποχή.
Η Μπάτλερ σκιαγραφεί διακριτικά την καθημερινότητα στην οποία επιστρέφει η αφηγήτρια, το 1976. Ο διαφυλετικός δεσμός που αναπτύσσει με τον αρραβωνιαστικό της γεννά σχολιασμό και αποδοκιμασία. Οι δουλειές που διεκδικεί ως μαύρη εργάτρια είναι ως επί το πλείστον χειρονακτικές ενώ η προσπάθειά της να ενταχθεί στα εκδοτικά πράγματα βρίσκει εμπόδια. Οι συνθήκες είναι πολύ πιο ευνοϊκές για τον λευκό σύντροφό της, που είναι, επίσης, συγγραφέας.
Η επιλογή του αφηγηματικού παρόντος δεν είναι τυχαία. Το 1976 το Black Power Movement βρίσκεται σχεδόν σε καταστολή, ενώ το καθεστώς του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική μοιάζει κάπως μακρινό για τον Αφροαμερικανό πολίτη. Όμως ο ρατσισμός και οι φυλετικές διακρίσεις επιβιώνουν ακόμα.
Είναι προφανές ότι οι συνθήκες ανελευθερίας που βιώνει η Ντέινα όσο βρίσκεται στον προεμφυλιακό νότο δε συγκρίνονται με το επίπεδο αξιοπρεπούς διαβίωσης στο οποίο επιστρέφει. Ωστόσο, μετά από κάθε χωροχρονικό ταξίδι επιστρέφει στο παρόν με όλο και μεγαλύτερη φυλετική συνειδητοποίηση και επαγρύπνηση.
Όσο βρίσκεται στο Μέριλαντ, η Ντέινα αναπτύσσει σχέσεις με τους υπόλοιπους σκλάβους της φυτείας. Σε μια προσπάθεια να αλλάξει το προδιαγεγραμμένο μέλλον τους παραδίδει μαθήματα γραφής και ανάγνωσης. Πέρα από την μόρφωση όμως, κανένα από τα σύγχρονα εργαλεία που μεταφέρει στο παρελθόν (πχ χάπια, στυλό κτλ) δεν μπορούν να την βοηθήσουν ή να διευκολύνουν τη ζωή της. Μπροστά στη λευκή επίδειξη ισχύος, τη σκληρότητα και τη βιαιότητα είναι άοπλη και ανυπεράσπιστη. Η τραγική αυτή ειρωνεία φέρνει στο μυαλό τη δολοφονία του George Floyd. Ο Floyd δολοφονήθηκε με προπολεμική βία μπροστά σε κάμερες κινητών τελευταίας τεχνολογίας.
Η Ντέινα, έχοντας επίγνωση των γεγονότων που μεσολάβησαν ανάμεσα στο 1815 και το 1976, συγκρίνει τους λευκούς αφέντες της φυτείας με τους Ναζί . Με αυτόν τον παραλληλισμό η Μπάτλερ παρουσιάζει στον λευκό αναγνώστη μια πιο γνώριμη σε αυτόν και πρόσφατη συνθήκη. Εξάλλου, μπορεί η πλοκή να θέτει το λευκό αναγνώστη ενώπιον της σκληρότητας των προγόνων του, σκοπός της συγγραφέως όμως δεν είναι να εξαπολύσει κατηγορίες. Αντίθετα, επιχειρεί να ευαισθητοποιήσει και τον λευκό αναγνώστη ώστε αυτός να αποδεχτεί τους δεσμούς αίματος που τον συνδέουν με τη μαύρη φυλή και να της συμπαρασταθεί στον αγώνα.
Κινούμενη με άνεση ανάμεσα σε δύο χρονικά επίπεδα και σε δύο λογοτεχνικά είδη, τη φαντασία και το ιστορικό μυθιστόρημα, η Μπάτλερ αφηγείται την αιματοβαμμένη ιστορία της μαύρης φυλής. Το ύφος της είναι ρεαλιστικό, η γλώσσα απλή και τα συγκινησιακά τερτίπια απουσιάζουν εντελώς. Οι χαρακτήρες της είναι πολυσχιδείς και φωτίζονται πολύπλευρα.
Το σπουδαίο έργο της Μπάτλερ παρουσιάζει θεματικές συγγένειες με το συνολικό έργο της Νομπελίστριας Τόνι Μόρισον η οποία έχει αγαπηθεί ευρέως από το ελληνικό κοινό. Μολονότι η Μπάτλερ θεωρείται συγγραφέας επιστημονικής κυρίως φαντασίας ασχολείται εξίσου ενδελεχώς με ζητήματα φυλής και φύλου. Ελπίζουμε, λοιπόν, το βιβλίο «Εξ Αίματος» να αποτελέσει το έναυσμα για να μεταφραστούν και στα ελληνικά περισσότεροι τίτλοι της και η Μπάτλερ να σταθεί σύντομα στο ίδιο λογοτεχνικό βάθρο με την Μόρισον.
Φανή Χατζή (@drink_a_book_)
Το βιβλίο Εξ Αίματος κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αίολος: