Οι Αργοναύτες, της Μάγκι Νέλσον, είναι ένα πρωτότυπο βιβλίο, τόσο υφολογικά όσο και συγγραφικά. Κινείται στο μεταίχμιο της αυτοβιογραφίας, της λογοτεχνίας και της θεωρίας, χωρίς να κλίνει περισσότερο προς κάποια κατεύθυνση. Πρόκειται για ένα βιβλίο-φαινόμενο!
Είναι άγνωστος ο αριθμός των αναγνώσεων που χρειάζονται για να συλλάβει κανείς/καμία την πληρότητα του έργου. Το περιεχόμενο του βιβλίου ενημερώνει, προσδίδει αισθητική απόλαυση μέσω της ανάγνωσής του αλλά μπορεί και να τραυματίσει. Είναι τόσο ευαίσθητα τα θέματα που θίγει, γύρω από τη ζωή, το θάνατο, τα δικαιώματα και την καθημερινότητα των τρανς ατόμων, που είναι αδύνατο να μην αγγίξει λεπτές χορδές του αναγνωστικού κοινού. Εγείρει σκέψεις και έντονα συναισθήματα.
Η Νέλσον ξεκινά με μια συνειρμική γραφή, άλλοτε σε α’ και άλλοτε σε β’ ενικό πρόσωπο, την αφήγηση των σκέψεων της. Ο τόνος της είναι προσωπικός. Άλλοτε (κατά)γράφει τις ενδόμυχες σκέψεις της και άλλοτε απευθύνεται, σχεδόν επιστολικά, στο Χάρυ.
Η γραφή της συνδυάζει εκπληκτικά τη θεωρία, που δικαιολογείται από το ακαδημαϊκό της υπόβαθρο, με τα προσωπικά της βιώματα και σκέψεις. Ούσα εργαζόμενη στο χώρο του Πανεπιστημίου, η σκέψη της διαπνέεται από τη θεωρία. Γράφει για τη ζωή της, εξηγώντας τη με τα εργαλεία της θεωρίας. Με άλλα λόγια, η γραφή της αποτελεί την έμπρακτη απόδειξη ότι το προσωπικό είναι πολιτικό.
Το παρόν βιβλίο αποτελεί έργο-σταθμό στην ελληνική εκδοτική παραγωγή. Η μετάφραση και κυκλοφορία του στα ελληνικά αποτελεί μία τεράστια αναγνωστική ευκαιρία για το ελληνικό κοινό. Η αναγνώστρια/ ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με μία ποικιλία θεματικών, που εκλείπουν σημαντικά από την ελληνική βιβλιογραφία.
Κουήρ μητρότητα
«Μήπως υπάρχει κάτι εγγενώς κουήρ στην ίδια την εγκυμοσύνη, αφού μεταβάλλει ολοκληρωτικά τη «φυσιολογική» κατάσταση ενός ατόμου και επιφέρει μια ριζική οικειότητα με το ίδιο του το σώμα – όσο και μια ριζική αποξένωση από αυτό;»
Οι αργοναύτες είναι ένα γραπτό-μαρτυρία που πραγματεύεται έντονα το ζήτημα της μητρότητας. Η ίδια η Νέλσον, ως κουήρ άτομο, προβληματοποιεί τόσο τη θέση της ως μητέρας αλλά και τη μητρότητα εν γένει. Η προσέγγισή της είναι τέτοια που οδηγεί στην απομάγευση του ιδεατού της μητρότητας, όπως η κοινωνία (καθ)ορίζει για τις γυναίκες.
Αναγνωρίζει, λεκτικοποιεί και καταγράφει τη μητρότητα ως μία κατάσταση διαρκών αλλαγών, μεταμορφώσεων, ως μία τρανς κατάσταση. Αποτυπώνει τόσο την ψυχολογική διάσταση της μητρότητας όσο και την κοινωνική. Η μητρική της ταυτότητα, όπως συντίθεται μέσα από την πολλαπλότητά της (θετή, βιολογική, κουήρ μητέρα) γίνεται κεντρικό ζήτημα ανάλυσης στο συγγραφικό της εγχείρημα.
Το άρρητο ερώτημα που τίθεται είναι αν τελικά μπορούν να συμβαδίσουν όλες οι ταυτότητες που μπορεί να έχει μία γυναίκα μαζί με την ιδιότητά της ως μητέρα, μία ταυτότητα εξίσου σύνθετη και πολλαπλή. Τα φεμινιστικά της αντανακλαστικά απαντούν στο παραπάνω ερώτημα με τη φυσικοποίηση των πολλαπλών ταυτοτήτων που μπορεί να φέρει ένα άτομο, ανεξαρτήτως φύλου. Ο λόγος της διαρρηγνύει τον κατεστημένο λόγο ανδρών επιστημόνων και μη, που σπεύδουν να βάλουν τη μητρότητα σε καλούπια, δημιουργώντας ένα ρυθμιστικό ιδεώδες μητέρας, όπως θα επεσήμανε ο Φουκώ.
Ποια είναι αυτή η ιδεατή μορφή μητέρας; Αυτή που γεννάει το παιδί; Αυτή που το μεγαλώνει; Αυτή που αναλαμβάνει το ρόλο μητριάς; Αυτή που του φωνάζει «ζακέτα να πάρεις»;
Η Νέλσον ψάχνει μέσα της, με μία ειλικρινή και βαθιά ενδοσκόπηση, την εννοιολόγηση της μητρότητας και αναζητά εξηγήσεις στη θεωρία. Καταλήγει στην ενδυνάμωση, αποδυναμώνοντας κάθε εξωτερική πηγή ενοχικότητας για τη σχέση της με τα παιδιά της. Απομυθοποιεί την ιδεατή, ακούραστη, πανευτυχή μητέρα και σκαλίζει τις ψυχολογικές και καθημερινές δυσκολίες της ευθύνης ενός παιδιού.
Προβληματοποίηση της κανονικότητας
«Η μεγαλύτερη αντίσταση που μπορούμε να προβάλουμε σε ένα φουκωικό σύμπαν είναι να χειριζόμαστε την παγίδα μες στην οποία αναπόφευκτα βρισκόμαστε.»
Η ανάλυση και η σκέψη της Νέλσον, μέσα από αυτό που σήμερα θα ονόμαζε κανείς «τη δική της διαφορετικότητα», περνά επίσης στην προβληματοποίηση της κανονικότητας.
Τί είναι αυτό που ονομάζουμε κανονικό; Γιατί περιχαρακώνουμε έναν αυστηρά οριοθετημένο ορισμό του κανονικού απέναντι σε οτιδήποτε βρίσκεται εκτός αυτού; Τί συνιστά μη κανονικό και για ποιους λόγους;
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, παρουσιάζει τα ασαφή όρια της κουήρ ταυτότητας. Παρουσιάζει το κουήρ ως έναν γενικευμένο όρο-ομπρέλα, ο οποίος περιλαμβάνει κάθε άτομο εκτός της ομοκανονικότητας και ετεροκανονικότητας. Και οι δύο προαναφερθέντες όροι έχουν ως σημείο αναφοράς την κανονικότητα που προκύπτει από τον έμφυλο δυισμό μέσα σε μία πατριαρχική κοινωνία, με τους γνωστούς ρόλους και όρια των δύο φύλων.
Κουήρ είναι η αντίσταση στην καταπίεση του κανονικού. Κουήρ είναι η ύπαρξη εκτός αυτού του κανονιστικού πλαισίου. Κουήρ είναι η έλλειψη ανάγκης προσδιορισμού με βάση το φύλο. Κουήρ είναι το πέρασμα από την απόλυτη ταξινόμηση σε έμφυλα στενά καλούπια προς την απελευθέρωση από τα δεσμά του φύλου και της κανονιστικής σεξουαλικότητας.
Η συνείδηση της έμφυλης καταπίεσης διαπνέει συνολικά το πόνημά της. «Η ομοιότητα που έχω νιώσει στις σχέσεις μου με γυναίκες (…) είναι η κοινή, συντριπτική κατανόηση του τί σημαίνει να ζεις σε μια πατριαρχική κοινωνία.» Αυτό, εμποτίζει το λόγο της με ένα καταγγελτικό ύφος, που διερευνά τις δυνατότητες αντίστασης.
Η κουήρ ταυτότητα συνιστά όχι μόνο προσδιορισμό του ατόμου, αλλά και αντίσταση. Η διαφυγή από το έμφυλο δίπολο και η ύπαρξη εντός μίας νέας ταυτότητας, που υπερβαίνει τους δυισμούς και διαχωρισμούς, συνιστά μία πράξη ακύρωσης της πατριαρχικής έμφυλης νόρμας.
Κατ’ αντιστοιχία, ο προσδιορισμός «τρανς» για ένα άτομο αποτελεί μία ενσώματη αντίσταση. Το να είναι ένα άτομο «τρανς» συνιστά κίνδυνο για την πατριαρχία, επειδή ένα άτομο αμφισβητεί ενσώματα, συμπεριφορικά και κοινωνικά το φύλο. Βρίσκεται στο μεταίχμιο, σε μία μεθοριακή κατάσταση, όπου δεν είναι ούτε αρσενικό ούτε θηλυκό. Στην κατάσταση αυτή, θέτει τους έμφυλους διαχωρισμούς στα όριά τους, τους αμφισβητεί και τους καταρρίπτει.
Η απειλή που δέχεται η πατριαρχία από τα τρανς άτομα, και όσα άτομα αμφισβητούν την κανονικότητα, δεν μένει αναπάντητη. Η Νέλσον γλαφυρά περιγράφει τη θεσμική βία που απαγορεύει σε εκείνη και τον τρανς σύντροφό της να παντρευτούν. Μιλάει επίσης για τη συμβολική βία της απαξίωσης της ταυτότητας και του βιώματός τους από οικογενειακά και φιλικά τους πρόσωπα. Τέλος, αναφέρεται και στη φυσική βία, από την οποία απειλήθηκε κάποτε η σωματική της ακεραιότητα.
Οι Αργοναύτες και η Τέχνη του Λόγου
Η Νέλσον ολοκληρώνει το συγγραφικό της εγχείρημα με μία αριστοτεχνική αντίστιξη μεταξύ ζωής και θανάτου. Διαπλέκει την αρχή και το τέλος της ανθρώπινης ύπαρξης με έναν τρόπο που συγκινεί βαθύτατα. Το συγγραφικό της ταλέντο ξετυλίγεται πλήρως στο τελευταίο μέρος του βιβλίου όπως και η αναστοχαστική της διάθεση.
Ο θάνατος προβάλλεται ως το τέλος της ανθρώπινης ύπαρξης και η γέννα ως η αρχή μιας νέας. Δεν χρησιμοποιεί μελοδραματισμούς, παρά μόνο αποτυπώνει τις σκέψεις της με άκρατο ρεαλισμό και αφοπλιστική ειλικρίνεια. Το έργο της, έχοντας θέσει καίρια ερωτήματα και ζητήματα προς σκέψη, κλείνει αινιγματικά. Δεν δίνει μασημένη τροφή, αντιθέτως προσκαλεί σε μία νέα ανάγνωση από την αρχή.
Το βιβλίο «Οι αργοναύτες», λόγω του θεωρητικού και ακαδημαϊκού του υποβάθρου, είναι ένα βιβλίο σαφώς πρωτότυπο και ασυνήθιστο για την κατηγορία του. Ωστόσο, μπορεί να αποβεί απαιτητικό προς την ανάγνωσή του. Η διαρκής αναφορά σε σημαντικές/ούς θεωρητικούς, συχνά προ(σ)καλεί την αναγνώστρια να ψάξει σε βάθος τις αναφορές της συγγραφέως. Η συγγραφέας, φυσικά, συνδέει κάθε θεωρία που αναπαράγει με τα βιώματά της, καθιστώντας σαφέστερες τις αναφορές της.
Αφού ξεπεραστεί το αρχικό σοκ που προκαλείται από την καινοφανή γραφή στις αρχικές σελίδες, το βιβλίο αρχίζει να παρασύρει την αναγνώστρια/τον αναγνώστη. Αξίζει σίγουρα την προσοχή και το χρόνο του αναγνωστικού κοινού. Εκτός των άλλων, συνιστά πηγή επιμόρφωσης για την τρανς ορατότητα και την κουήρ ταυτότητα. Είναι ένα σπάνιο συγγραφικό έργο με τεράστια αξία!
Αλεξίου Πηνελόπη
Το βιβλίο Οι Αργοναύτες κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αντίποδες.