Το αόρατο μισό – Brit Bennett | Εκδόσεις Παπαδόπουλος
Το Αόρατο Μισό, το δεύτερο μυθιστόρημα της νεαρής Μπριτ Μπένετ, κατέκτησε κοινό και κριτικούς στην Αμερική και παρέλασε σε όλες τις λίστες με τα καλύτερα βιβλία της περσινής χρονιάς. Η υποδοχή στη χώρα μας όταν μεταφράστηκε επιτέλους στα ελληνικά έγινε μετά βαΐων και κλάδων και όπως συνειδητοποίησα πρόσφατα κι εγώ, απολύτως δικαιολογημένα.
Το βιβλίο αυτό παρακολουθεί τη ζωή και τη γενεαλογία δύο διδύμων, της Στέλλας και της Ντεζιρέι. Οι πανομοιότυπες κοπέλες γεννήθηκαν σε μια φανταστική κωμόπολη, το Μάλαρντ. Αυτή η αχνή κουκίδα του χάρτη του αμερικανικού νότου κατοικείται αποκλειστικά από ανοιχτόχρωμους μαύρους. Τα παιδιά παντρεύονται μόνο πιο λευκά από αυτά άτομα ώστε από γενιά σε γενιά η απόχρωση του δέρματός τους να «ξανοίγει» και η κοινότητα να διατηρεί μια «χρωματική καθαρότητα».
Οι δίδυμες μεγαλώνουν μαζί και υποδέχονται τη ζωή εν τη ενώσει. Το σχεδόν λευκό δέρμα τους δεν τις απαλλάσσει από το φυλετικό ρατσισμό. Ο πατέρας τους δολοφονείται εν ψυχρώ από λευκούς κι αυτές αναγκάζονται να δουλέψουν στο σπίτι μιας λευκής προκειμένου να βοηθήσουν οικονομικά τη μητέρα τους.
Το Μάλαρντ σαν πόλη τις καταδικάζει σε μια διαρκή αυτοενοχοποίηση για ό,τι τους συμβαίνει. Ανατρέφονται με τα στερεότυπα που επιβάλλει η λευκή υπεροχή, αναπτύσσουν ρατσιστικά ένστικτα για τους πιο σκουρόχρωμους από αυτές μαύρους αλλά ταυτόχρονα δεν απολαμβάνουν ποτέ τα προνόμια των λευκών ατόμων της κοινότητας.
Κάποτε, λοιπόν, ξεφεύγουν από τα δίχτυα αυτής της πόλης πληρώνοντας το τίμημα της εγκαταλειμμένης μάνας. Σύντομα όμως χωρίζεται και ο δικός τους δρόμος. Η Ντεζιρέι αποδέχεται το παρελθόν και τις ρίζες της και παντρεύεται έναν σκουρόχρωμο άνδρα. Η Στέλλα επιδιώκει μια καινούρια ζωή, προσπαθώντας να “περάσει” ως λευκή (στα αγγλικά η προσποίηση ενός μαύρου ως λευκού λόγω ανοιχτόχρωμου δέρματος λέγεται «passing»). Οι επιλογές τους χαράσσουν μια πορεία η οποία προδιαθέτει και τη ζωή των θυγατέρων τους, της Τζουντ και της Κένεντι αντίστοιχα.
Η Μπένετ μέσα από τη διαγενεακή και διαοικογενειακή αυτή ιστορία συμπυκνώνει ένα τεράστιο φάσμα θεματολογίας . Στον πυρήνα του έργου βρίσκεται η ταυτότητα. Η συγγραφέας εξετάζει το ζήτημα της επανεφεύρεσης του εαυτού και τις συνέπειες που αυτή επιφέρει. Επιχειρεί έναν χαλαρό παραλληλισμό της προσποίησης της φυλής με την επιτελεστικότητα του φύλου, καθιστώντας σαφές ότι και οι δύο περιπτώσεις συνιστούν αναφαίρετα δικαιώματα ενός ατόμου. Αυτή η παραδοχή όμως δεν απαγορεύει στη συγγραφέα να αναδείξει σε βάθος τη σύγχυση, τον εσωτερικό διχασμό και τις ενοχές που βιώνει η Στέλλα επιχειρώντας να εξαλείψει τα απομεινάρια της παλιάς της ταυτότητας , μιας ταυτότητας που μοιάζει να ξεριζώθηκε από ένα «σιαμαίο» σώμα.
Στο προσκήνιο όμως βρίσκονται και οι διακρίσεις, φυλετικές, οικονομικές, ταξικές, μα κυρίως χρωματικές. Η Μπένετ χρησιμοποιεί το χρώμα σαν ένα τέχνασμα για να ξεμπροστιάσει την αστική λευκή υποκρισία της δεκαετίας του 60. Τοποθετεί την Στέλλα μέσα σε έναν κύκλο αποτελούμενο από λευκούς προνομιούχους οικογενειάρχες και όταν αυτοί τη συγχαίρουν για τη χάρη, την περηφάνια και τη «λευκότητά» της, ο αναγνώστης δε μπορεί παρά να μειδιάσει με την ειρωνεία.
Η Μπένετ, λοιπόν, αποδομεί το κοινωνικό κατασκεύασμα της λευκής υπεροχής που στο βιβλίο απεικονίζεται σαν μια παθογένεια που έχει εισβάλει στη μαύρη κοινότητα και έχει επιβάλει αυστηρές “κάστες” ανάλογα με την απόχρωση του δέρματος. Αγγίζει επιδερμικά, αλλά καθόλου επιπόλαια, ζητήματα όπως η ενδοοικογενειακή βία, η φυλομετάβαση και η εγκατάλειψη, σχολιάζοντάς τα με αφηγηματική οικονομία και ακρίβεια.
Με πλούσια χαρακτηρολογία, πλοκή που σε μαγνητίζει και μια ροή που δίνει την αίσθηση ενός πολύ μικρότερου βιβλίου, αυτό το δεξιοτεχνικά δομημένα μυθιστόρημα διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά ενός «μοντέρνου κλασικού» έργου. Μπορεί τα φαντάσματα των μεγάλων μαύρων συγγραφέων να εντοπίζονται στις σελίδες του Αόρατου Μισού (με αυτό της Τόνι Μόρισον να κυριαρχεί), όμως η Μπένετ έχει μια τόσο φρέσκια ματιά, μια τέτοια ζωογόνα ενσυναίσθηση για τους χαρακτήρες της και μια τάση να ικανοποιεί την αναγνωστική περιέργεια, που τελικά την κάνει να ξεχωρίσει.
Φανή Χατζή (@drink_a_book_)
Το βιβλίο Το αόρατο μισό κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Διαβάστε ένα απόσπασμα:
https://www.epbooks.gr/wp-content/uploads/2021/04/25.181_1%CE%BF-Kef_TO-AORATO-MISO.pdf