Γυναικεία επαγγέλματα, Σκοτώνοντας τον άγγελο του σπιτιού – Βιρτζίνια Γουλφ
«Έπρεπε να είναι απλά ο εαυτός της. Τι σημαίνει όμως αυτό το ο εαυτός της; Θέλω να πω, τι είναι γυναίκα;»
Το 1931 η Βιρτζίνια Γουλφ θέτει ένα καίριο ερώτημα που πρόκειται να μας απασχολεί μέχρι σήμερα. Απασχολεί επίσης τα σύγχρονα φεμινιστικά κινήματα.
«Τι είναι γυναίκα;»
Το σύντομο κείμενο, που διαβάζουμε στην παρούσα έκδοση, εξηγεί τη φύση του ερωτήματος. Πώς προκύπτει ένα τέτοιο ερώτημα και γιατί να μας απασχολεί; Η πηγή όλων είναι η διάκριση μεταξύ άντρα και γυναίκας και οι ανισότητες που προκύπτουν από τη σχέση αυτή.
Θεωρητικά, οι γυναίκες είναι άνθρωποι, και ως άνθρωποι έχουν ίσα δικαιώματα με τους άνδρες. Θεωρητικά, ο όρος-ομπρέλα “Άνθρωπος” αφορά σε κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Ως εκ τούτου, κάθε ανθρώπινο ον μπορεί να απολαμβάνει τα δικαιώματα που προβλέπει η Παγκόσμια Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (1948). Πρακτικά, πόσο ίση είναι η πρόσβαση και το δικαίωμα στην εργασία; Και, δη, στη γυναικεία εργασία; Πόσο «άνθρωπος» θεωρείται η γυναίκα;
Δεκαεπτά χρόνια πριν τη Διακήρυξη για τα ανθρώπινα δικαιώματα και εβδομήντα τρία χρόνια μετά, τα λόγια της Βιρτζίνιας Γουλφ μοιάζουν τρομακτικά επίκαιρα. Η αναφορά εδώ δεν θα σχετιστεί τόσο με το έμφυλο εργασιακό και μισθολογικό χάσμα, ούτε τα ζητήματα πρόσβασης. Έχει να κάνει αμιγώς με τους μηχανισμούς που αποκλείουν τις γυναίκες.
Η Β. Γουλφ εστιάζει στην επιρροή των ανδρών, στην πατριαρχία, η οποία προίκισε κάθε γυναίκα με τον άγγελο του σπιτιού. Ο άγγελος αυτός είναι οι αξίες, η στάση, η ηθική και η συνείδηση που οφείλει να έχει κάθε γυναίκα. Είναι αυτή η ήρεμη σιγανή φωνή που αναλαμβάνει να της υπενθυμίζει τη θέση της εντός και εκτός του οίκου.
Ακόμη και με την οικονομική ανεξαρτησία των γυναικών, η χειραφέτηση δεν μπορεί να επέλθει αν δεν σκοτωθεί ο άγγελος του σπιτιού. Η Βιρτζίνια Γουλφ υποστηρίζει πως οι γυναίκες οφείλουν να αφανίσουν αυτή την επίκτητη συνείδηση. Αποτελεί μία κατάρα που τις κατατρέχει, απομακρύνοντάς τες από το να βρουν τον πραγματικό τους εαυτό.
Και κάπου εδώ, φτάνουμε ξανά στο αρχικό ερώτημα:
Τι σημαίνει όμως αυτό το ο εαυτός της; Θέλω να πω, τι είναι γυναίκα;
Τί απομένει όταν σκοτώσουν οι γυναίκες τον άγγελο του σπιτιού; Καταφέρνουν να υπερπηδήσουν το εμπόδιο των ανδρικών προνομίων που ορθώνονται ως τείχος απέναντι στις δικές τους επιθυμίες; Η Βιρτζίνια Γουλφ δεν διστάζει να πει πως, στην περίπτωσή της, απέκτησε φιλοδοξίες!
Η Γουλφ καταλήγει πως «γυναίκα» είναι κάτι που λαξεύεται μέσα από επιτυχίες και αποτυχίες. Είναι αυτό που προκύπτει μέσα από την υπερπήδηση των ορίων της κάθε γυναίκας. Η προβληματοποίηση του τί σημαίνει για την κάθε γυναίκα το να είναι γυναίκα αποτελεί, εν τέλει, το πρώτο βήμα για την θανάτωση του αγγέλου του σπιτιού.
Στην παρούσα έκδοση, περιλαμβάνεται το κείμενο της Βιρτζίνια Γουλφ και ένα επίμετρο από την μεταφράστρια και συγγραφέα Λαμπριάνα Οικονόμου. Το εκτενές επίμετρο, ίδιας έκτασης με το αρχικό κείμενο, δίνει την αίσθηση ενός συλλογικού εγχειρήματος.
Στο επίμετρο μπορεί να διαβάσει καμία/κανείς ένα απόσπασμα του έργου «Ντάμα». Πρόκειται για μία ανάλαφρη προσθήκη, με απλό λόγο, ως συνέχεια του αρχικού κειμένου. Δίνει την αίσθηση πως απευθύνεται κυρίως σε γυναίκες, και πιο συγκεκριμένα, στο συναισθηματικό τους κόσμο.
Η αφηγήτρια της Ντάμας προσπαθεί να κινητοποιήσει τις γυναίκες αναγνώστριες. Παραθέτει παραδείγματα της δικής της καθημερινότητας και καθημερινού σεξισμού. Η συνδιαλλαγές της με άνδρες, στο δρόμο, στην εργασία, σε φιλικά σπίτια, μοιάζουν να υποστασιοποιούν τα «κατηγορώ» της Γουλφ με ιδιαίτερη αμεσότητα.
Εν κατακλείδι, στο παραπάνω βιβλίο έχουμε τη χαρά να διαβάζουμε στα ελληνικά ένα από τα σπουδαιότερα κείμενα της Βιρτζίνια Γουλφ. Η παρούσα έκδοση, με την άρτια αισθητική της εσωτερικά και εξωτερικά, μας εισάγει στη φεμινιστική σκέψη της σπουδαίας συγγραφέως. Η ιστορικότητα του κειμένου διαπλέκεται δημιουργικά με τις σύγχρονες οπτικές γύρω από τη θέση της γυναίκας και ανοίγει ένα ευρύ πεδίο διαλόγου σήμερα για το καίριο ερώτημα: «Τί είναι γυναίκα;».
Αλεξίου Πηνελόπη
Το βιβλίο Γυναικεία επαγγέλματα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κοβάλτιο.