Η μνήμη επιστρέφει με λαστιχένια πέδιλα
Ο Βασίλης Βασιλικός είναι από τους σημαντικότερους και πιο δραστήριους συγγραφείς της μεταπολεμικής Ελλάδας, μεταφρασμένος και αγαπητός και στο εξωτερικό. Ένας λογοτέχνης που γράφει από έφηβος και δεν έχει σταματήσει μέχρι σήμερα, στα 86 του χρόνια να παράγει νέα έργα και να διορθώνει τα παλιότερα. Η αυτοβιογραφία του «Η μνήμη επιστρέφει με λαστιχένια πέδιλα» που γράφτηκε το 1992 κυκλοφορεί φέτος σε νέα αναθεωρημένη έκδοση. Ο ίδιος τη χαρακτηρίζει οριστική.
Ο πολυγραφότατος Βασιλικός στο έργο αυτό επιχειρεί να «βουτήξει στα άδυτα της μνήμης» όπως ο ίδιος περιγράφει με τον πολύ χαρακτηριστικό του, γλαφυρό τρόπο. Θυμάται στιγμές της κοσμογυρισμένης και πολυτάραχης ζωής του. Συναντήσεις και συναναστροφές με σημαντικά γι’ αυτόν ή για το παγκόσμιο πνευματικό γίγνεσθαι πρόσωπα.
Αναπαριστά εικόνες του παρελθόντος που έχουν άλλοτε προσωπική χροιά κι άλλοτε είναι πολιτικά τόσο φορτισμένες ώστε το ενδιαφέρον τους καθίσταται αυτομάτως καθολικό.
Σαν αναγνώστες παίρνουμε μια γεύση από τα παιδικά του χρόνια στη Θάσο και την Καβάλα, χρόνια αγνά και ξέγνοιαστα μέχρι να σκιαστούν από τις μνήμες του Πολέμου. Τα μαθητικά και φοιτητικά χρόνια στην Θεσσαλονίκη, ως μεταγενέστερα και εντονότερα, φωτίζονται ακόμα περισσότερο. Είναι χρόνια παραγωγικά για τον νεαρό συγγραφέα που αντλεί έμπνευση από το δραστήριο πνευματικά ανθρώπινο δυναμικό της πόλης.
«Δε μου αρέσει η παρατακτική αφήγηση. Προτιμώ την παλινδρομική, όπως λειτουργεί η μνήμη μας»
Από τα χρόνια που πέρασε στην Αμερική μεταπηδά σε αυτά της μεταπολίτευσης και από εκεί πάλι γυρίζει πίσω στα χρόνια της αυτοεξορίας στην Ευρώπη. Η αφήγηση της ιστορίας της συναρπαστικής αυτής ζωής δεν είναι γραμμική. Καταγράφει ό, τι του έρχεται στη μνήμη άτακτα, «παλινδρομικά», αφού όπως λέει και ο ίδιος «έτσι λειτουργεί η μνήμη».
Η αυτοβιογραφία αυτή όμως δεν οφείλει την ιδιαιτερότητά της μοναχά σε αυτή την ιδιότυπη και αποσπασματική δομή του. Ο Βασιλικός ξεπερνάει την αμηχανία που αναμφίβολα ενυπάρχει στο να γράφει κανείς για τον εαυτό του με το εύρημα ενός alter ego. Ο κύριος Μαρούλης είναι ο πρωταγωνιστής του βιβλίου ο οποίος βιώνει τη δική του συγγραφική περιπέτεια.
Το alter ego επιτρέπει στον Βασιλικό να αυτοσαρκαστεί, να ψέξει κάποιες επιλογές του, να χλευάσει καταστάσεις και γεγονότα. Του δίνει και το περιθώριο να στοχαστεί πάνω στη φύση της Γραφής και τις δυσκολίες της. Ωστόσο, όσο ξεδιπλώνεται το κείμενο, το alter ego φαίνεται να υποχωρεί, σαν να μην το έχει τόσο ανάγκη ο συγγραφέας. Εξάλλου, δεν χαρίζεται καθόλου σε ειρωνεία και δηκτικότητα όταν σχολιάζει κάποιους πολιτικούς χειρισμούς ή όταν στηλιτεύει κάποιες σημαίνουσες προσωπικότητες για τη στάση τους κατά τη διάρκεια της επταετίας.
«Η αυτοβιογραφία μου κινδυνεύει να γίνει των «επωνύμων», εκεί που θα την ήθελα των αφανών»
Κι αφού γίνεται αναφορά σε αυτές τις προσωπικότητες, όπως είναι σαφές κι από το εξώφυλλο του βιβλίου, δεν ήταν λίγα τα διάσημα πρόσωπα που πέρασαν από τη ζωή του συγγραφέα. Σε μία τέτοια σταδιοδρομία που εδράζεται όχι μόνο στο λογοτεχνικό χώρο αλλά και σε αυτόν της Πολιτικής και της Δημοσιογραφίας, είναι φυσικό να παρελαύνουν γνωστές φιγούρες των Τεχνών και των Γραμμάτων.
Το εντυπωσιακό όμως είναι ότι πολλά από αυτά τα πρόσωπα ήταν στενοί φίλοι του διάσημου συγγραφέα. Ο Καλβίνο, η Ντυράς, ο Παναγούλης, ο Κορτάσαρ, ο Σαμαράκης, ο Κουμανταρέας, η Μερκούρη και ο Ντασέν θα παρατεθούν ενδεικτικά γιατί η λίστα είναι πραγματικά ατελείωτη.
Εκτός από τα πρόσωπα που καθόρισαν τη σκέψη και την πορεία του δημιουργού αναφέρονται και πολλά κείμενα. Ο συγγραφέας αποτίει φόρο τιμής στα έργα της παγκόσμιας ή ελληνικής λογοτεχνίας που τον καθόρισαν. Ταυτόχρονα, δηλώνει απερίφραστα το θαυμασμό του σε επιλεγμένους σύγχρονούς του συγγραφείς, ενώ δεν διστάζει να απαξιώσει κάποιους άλλους.
Η αυτοβιογραφία του συνομιλεί με πάρα πολλά έργα της δικής του βιβλιογραφίας. Αναφέρονται τόσα πολλά που δίνεται η εντύπωση ότι ο Βασιλικός τα αναφέρει όλα για να μη μείνει κανένα «παραπονεμένο». Φυσικά, δεν υπάρχει κανένα εμπόδιο στην παρακολούθηση της σκέψης του συγγραφέα αν δεν έχεις διαβάσει κάποιο βιβλίο του. Είμαι σίγουρη, όμως, ότι οι «διαβασμένοι» θα απολαύσουν ακόμα περισσότερο τις απολαυστικές εκδοτικές ιστορίες που κρύβονται πίσω από τα βιβλία του.
Ο ίδιος μολονότι αναγνωρίζει την εμβληματική θέση που του πρόσφερε η συγγραφή του «Ζ», αλλά κυρίως η κινηματογραφική του μεταφορά, φαίνεται να έχει αδυναμία σε άλλα έργα του. Δεν διστάζει μάλιστα να παραδεχτεί ποια ήταν αυτά τα βιβλία που αδικήθηκαν από την Κριτική ή αυτά που έτυχε να μην αγκαλιάσει ο κόσμος.
Ευφυέστατος, σαρκαστικός, με φανερή διάθεση για ατελείωτο παιχνίδισμα με τις λέξεις, ο Βασιλικός είναι συνολικά απολαυστικός σε αυτό το στυλ γραφής. Η φυσικότητα με την οποία πλάθει το Λόγο και τις ιστορίες είναι φοβερά γοητευτική. Υπάρχουν λίγα αριθμημένα σημεία στα οποία το κείμενο είναι λίγο δύστροπο αλλά αυτά θα προσελκύσουν σίγουρα τους φανατικούς αναγνώστες του.
Φανή Χατζή
(@drink_a_book_)
Το βιβλίο Η μνήμη επιστρέφει με λαστιχένια πέδιλα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.
https://www.kedros.gr/product/9031/mnimi-epistrefei-lastixenia-pedila-aytobiografia.html